جام جم آنلاين: سال‌هاست استان‌هاي جنوبي و غربي كشور، درگير معضلي به نام بحران گرد و غبار است كه طي سال‌هاي اخير به‌نام ريزگرد شناخته شده و سوغاتي‌اي از سوي مناطق بياباني كشورهاي همسايه مانند سوريه، عربستان و عراق است و به تعطيلي‌هاي پي‌درپي ادارات و مدارس در شهرها انجاميده است.
اين ذرات ريز 2 تا 5/5 ميكروني كه حاصل تركيب گرد و غبار با آلاينده‌هاي شهري است، به صورت توده‌اي انبوه از غبار در فضا پخش شده و قادرند شبيه يك مه غليظ، افق ديد را حتي تا كيلومتر‌ها محدود كند. استان‌هايي مانند خوزستان، كردستان، ايلام، كرمانشاه، لرستان و بوشهر از استان‌هايي هستند كه بشدت با هجوم اين پديده مواجه‌اند.
مردم در بيشتر اين استان‌ها، بدون استفاده از ماسك قادر به تردد در سطح شهرها نيستند و به تعطيلي‌هاي پياپي ناشي از خطر آلودگي هوا عادت كرده‌اند. در چنين شرايطي خروج افراد بخصوص بيماران، كهنسالان، مادران باردار، نوزادان و خردسالان از خانه، آنها را در معرض خطرات جدي قرار خواهد داد؛ چراكه ريزگردهاي ناديدني در عين اين كه حامل مقدار زيادي باكتري هستند، مي‌توانند از طريق تنفس به خون راه يابند. كار به جايي مي‌رسد كه گاه حتي پرواز‌ها نيز كنسل مي‌شود.
ذرات بي‌مقداري كه شايد با چشم غيرمسلح نتوان آنها را ديد ، امــا هوا را چنان تيره و تار مي‌كنند كه دید مختل می شود و نتيجه حجم قابل توجهي از غبار است كه بر زندگي مردم مي‌نشيند.
طبق گزارش خبرگزاري‌ها از هجوم آخرين ريزگردها در ايلام، مردم قادر نبودند حتي براي تامين كوچك‌ترين نياز خود به بيرون از خانه بروند. گرد و غبار موجود در هواي خرم‌آباد، 18 برابر بيشتر از حد مجاز بود، به طوري كه سفيدكوه را نمي‌شد از مركز شهر ديد.
سال‌ها قبل منبع اصلي اين پديده در ايران ، باد شمال بود كه با وزش در شمال خاورميانه، از كوه‌هاي تركيه و شمال عراق مي‌گذشت و پس از ورود به بيابان‌هاي عراق و سوريه تا خليج فارس پيشروي مي‌كرد، اما در سال‌هاي اخير و بخصوص دو سال گذشته ريزگردها نه‌تنها از شهرهاي جنوبي و غربي مانند خوزستان و كردستان گذشته‌اند، بلكه شهرهاي مياني را نيز درگير خود كرده و به پايتخت كشور هم هجوم آورده‌اند.
پديده ريزگرد تا چند سال قبل براي بسياري از مردم ايران ناشناخته بود، اما اكنون بيش از 21 استان كشور را درگير خود كرده است . ديگر حتي مردم استان تهران نيز بخوبي با اين پديده آشنا هستند و نمي‌توان تمام تقصير‌ها را متوجه باد شمال و گرد و غبار كشورهاي همسايه دانست. بايد پذيرفت عواملي از قبيل تخريب طبيعت، از بين رفتن پوشش‌هاي گياهي، جنگل‌زدايي، ايجاد فشار مضاعف بر سفره‌هاي آب زيرزميني و بخصوص خشكيدن تالاب‌ها و سدسازي‌هاي دائم براي رقابت با كشورهايي مثل چين نيز به فراخواندن اين مهمان بد قدم به شهرهاي ما كمك كرده است؛ مهماني كه ثابت كرده هراز‌گاهي به ما سر خواهد زد، بنابراين لازم است براي جلوگيري از ورودش چاره‌اي جدي انديشيد.
منشأ خارجي و داخلي ريزگردها
مدت‌هاي طولاني است كه سرزمين‌هاي عراق، سوريه، عربستان، تركيه و اردن، از سوي مسئولان و كارشناسان محيط زيست كشور به عنوان منشأ خارجي ايجاد گرد و غبار در ايران شناسايي شده‌اند، اما عراق در ميان اين كشور‌ها با داشتن يك ميليون و 800 هزار هكتار كانون بحراني ايجاد ريزگرد، از جايگاه خاصي برخوردار است، چنانچه 75 درصد گرد و غبار‌هاي خارجي را به اين كشور نسبت مي‌دهند و استان‌هاي هم‌مرز با آن در ايران نيز از تيررس هجوم اين ذرات در امان نيستند.
بنا بر اعلام رسمي رئيس سازمان محيط زيست در سال جاري، ايران قرارداد پنج‌ساله‌اي با كشور عراق امضا كرد که به موجب آن موظف به انجام عمليات تثبيت شن و آموزش نيرو در اين كشور شد، اما به دليل فراهم نيامدن امنيت لازم براي ورود نيرو‌هاي ايراني و پرداخت نشدن وجه مذكور در قرارداد، اجراي اين طرح به تعليق درآمده و هنوز كشور عراق در اين زمينه همكاري‌هاي لازم را با ايران نداشته است.
منشأ داخلي اين پديده در ابتداي امر، به وجود 32 ميليون هكتار بيابان در ايران برمي‌گردد. در چنين شرايطي سدسازي‌هاي بي‌رويه و خشكيدن تالاب‌ها نيز به عنوان دو كانون افزايش ايجاد ريزگرد در كشور مزيد بر علت شده‌اند.
به گفته كارشناسان، در شرايطي كه عمق سفره‌هاي آب زيرزميني 15 متر فرو نشسته و با تبخير زياد ذخاير آبي روبه‌رو هستيم، ساخت و ساز سد تنها باعث مي‌شود سدي مثل 15خرداد در قم، ماهانه چيزي حدود شش تن رسوبات به بار بياورد.
وضعيت تالاب‌ها نيز چندان تعريفي ندارد به گفته يكي از رسانه‌ها، تالاب انزلي زماني كه به فهرست رامسر اضافه شد وسعتي حدود ۲۱ هزار هكتار داشت، اما در حال حاضر حدود ۱۲ هكتار وسعت دارد و شرايط آن به دليل كاهش آب و آلودگي‌هاي موجود در آن، مناسب نيست.
هامون با مساحتي بالغ بر 240هزار هكتار، به صورت باتلاق درآمده است، بختگان به كلي خشكيده و گاوخوني با كم شدن ميزان انتقال آب از زاينده‌‌‌رود، به سرنوشت ديگر تالاب‌ها دچار شده است. در‌مجموع با وجود خشك شدن چيزي حدود 400 هزار هكتار از تالاب‌هايي مثل انزلي، هامون، اروميه، هورالعظيم، نيريز، شادگان و بختگان، حركت رسوبات حاصل از اين خشكيدگي‌ها توسط باد و ايجاد ريزگرد واضح است.
در ابتداي ورود ريزگردها، از اصطلاح ريزگردهاي عربي استفاده مي‌شد. اين اصطلاح چندان هم بي‌راه نيست، اما اكنون پذيرفته شده كه منشأ داخلي اين پديده نيز در هجوم گاه و بي‌گاه آن سهم بسزايي دارد. چنانچه محمدجواد محمدي‌زاده، مدير سازمان محيط زيست، در همايش مديريت و مهندسي تالاب‌ها به طور رسمي اعلام كرد از اين پس ساخت و ساز سد نخواهيم داشت و هر گونه بهره‌برداري صنعتي از تالاب‌ها نيز مطلقا ممنوع است.
ريزگرد، عامل ابتلا به بيماري‌هاي تنفسي
كارشناسان علاوه بر هشدار در مورد خطر ابتلا به بيماري‌هاي تنفسي، به بيماران مبتلا به آسم و آلرژي، بيماران ريوي و قلبي نيز توصيه مي‌كنند تا حد امكان در محيط‌هاي بسته بمانند و براي حضور در محيط‌هاي روباز نيز حتما از ماسك استفاده كنند. كاهش ديد، تصادفات زميني و هوايي، آلودگي سطوح شهرها و اماكن سياحتي، از ديگر عواقب وجود ريزگردها‌ست . اين پديده علاوه بر آثار مخرب بر سلامت انسان، به جانوران و پوشش‌هاي گياهي نيز آسيب مي‌زند. براي نمونه، زنبور عسل به‌جاي جمع‌آوري گرده گل، گرد و غبار نشسته بر گل را جمع مي‌كند كه هم براي زنبور و هم براي صنعت زنبور عسل كشور خطرناك است. همچنين بر رشد گياهان و گرده‌افشاني گل‌ها نيز تاثير نامطلوبي گذاشته و از ميوه‌دهي درختان جلوگيري مي‌كند.
بايد پذيرفت ريزگردها، چه خارجي و چه داخلي، با زندگي مردم كشور در جدال هستند و احتياج به چاره‌انديشي جدي دارند، اما اين طور كه پيداست و با استناد به اعلام كارشناسان مبني بر احتياج به حداقل ده سال زمان براي مقابله با اين پديده، واضح است اين ذرات كوچك با تاثيرات بزرگشان، تا سال‌ها بعد نيز مهمان ماندگار شهرهاي ما خواهند بود.
