به گزارش نفت دیلی، صندوق بین المللی پول اعلام کرد: با وجود کاهش قیمت نفت در سال ٢٠١٥ فعالیتهای اقتصادی جهان ٧ دهم درصد نسبت به سال گذشته میلادی رشد خواهد داشت.

از ابتدای پیدایش نفت، دنیای انرژی دستخوش اتفاقات بسیاری بوده است؛ رویدادهایی که قیمت نفت را با فراز و نشیب های متعددی مواجه کرده است، از جنگ اعراب و اسرائیل که قیمت نفت را از ٨ دلار به ٢٣ دلار رساند تا کاهش تولید عربستان که اقتصاد جهان را در دهه ٧٠ میلادی با چالش مواجه کرد. امروز بار دیگر بازار  این کالای استراتژیک وارد گرداب جدیدی شده است که پایان آن پیدا نیست.

طی ماههای اخیر، گزارش ها و مقالات بسیاری به کاهش قیمت نفت، دلایل و عواقب آن برای اقتصاد کشورهای تولید کننده و مصرف کننده پرداخته اند. ما در این نوشتار  به بررسی این تحلیل ها و نیز مواردی می پردازیم که کمتر به آنها توجه شده است.هدف اصلی این مقاله پاسخ به این پرسش است که آیا بر اساس عقیده برخی از کارشناسان نفت به پایان دوران طلایی خود رسیده و یا چون ققنوسی از این خاکستر نیز بر خواهد خاست

نفت ارزان شد

از آغاز جمله کشور های متحد به عراق و کاهش عرضه نفت این کشور، قیمت نفت رو به افزایش گذاشته بودو بعد از آن نیز با شروع بهار عربی و رویدادهای پس از آن روند افزایشی قیمت نفت همچنان ادامه داشت و نا آرامی های لیبی و دزدی نفت نیجریه ( بزرگترین تولید کننده آفریقا) به این افزایش قیمت دامن می زد؛ به طوریکه در ماه ژوئن سال ٢٠١٤ رکورد  ١١٥ دلار در هر بشکه برای نفت رقم خورد. رفته رفته با کاهش این نا آرامی ها و ثبات در بازار انرژی انتظار می رفت قیمت نفت به ثبات برسد. اما این ثبات رنگ دیگری به خود گرفت؛ تولید کنندگانی که پیش از این و در زمان بحران ،جای خالی کمبود عرضه را پر کرده بودند، حاضر به کاهش تولید خود نشدند و با عرضه مازاد نفت به بازار، سبب شدند قیمت نفت سقوط ناگهانی را تجربه کنند. به طوریکه در پایان سال میلادی گذشته  قیمت نفت برنت به ٥٧ دلار در هر بشکه رسید.

عرضه مازاد

نشریه انگلیسی زبان وزارت نفت، با کاهش عرضه نفت عراق، ایران، لیبی و نیجریه در بازار، تامین مصرف روزانه ٨٧ میلیون بشکه ای جهان با خطر مواجه شد. این کاهش عاملی برای افزایش تولید تولید کنندگانی چون عربستان و امارات و قطر شد. با افزایش قیمت نفت، سرمایه گذاری در مناطقی که پیشتر تولید نفت از آن به صرفه نبود توسعه یافت؛ از آن جمله تولید از میادین شیل آمریکا و میادین قطبی در روسیه  و نیز چاه هایی با عمق بسیار بالای برزیل  که به سرعت به تولید رسید.

نفت شیل که پیش از این به دلیل قیمت بالای تولید (٧٠ دلار در هر بشکه ) بیشتر به کاری تحقیقاتی نزدیک بود تا عملیات، به سرعت رشد کرد و از سال ٢٠١٠ تا کنون به حفر ٢٠ هزار حلقه چاه و تولید روزانه سه میلیون بشکه نفت در آمریکا رسید. 

نقش سیاست در نوسان قیمت

محسن رنانی؛ اقتصاد دان ایرانی،  در کتاب "اقتصاد سیاسی مناقشه اتمی ایران" اشاره می کند که سیاست غرب، که بیشتر نقش مصرف کننده انرژی را تاکنون بر عهده داشته است، به سمت کاهش وابستگی و همچنین کاهش اهمیت خاورمیانه در اقتصاد وابسته به انرژی جهان تمایل دارد. وی البته در گفتار خود از این مرز فراتر رفته و هم سو با برخی تحلیلگران  می گوید که آمریکا با ایجاد تنش در خاورمیانه، همچون حمله به افغانستان، عراق و دامن زدن به مناقشه هسته ای ایران، سبب شد تا قیمت نفت در سالهای ٢٠٠٩ تا ٢٠١٤ افزایش قیمت و ثبات ١١٠ دلاری را تجربه کند.

وی در بخش دیگری از کتاب خود اشاره می کند که قیمت نفت پیش از ورود آمریکا و همتایانش به خلیج فارس در حدود ٢٣ دلار در هر بشکه بود که افزایش آن تا ١٠٠ دلار پس از این اتفاق را نمی توان بی منظور تلقی کرد.

به عقیده این دسته از تحلیلگران این عامل علاوه بر آنکه به توسعه استفاده از انرژی های جایگزین از جمله انرژی خورشیدی انجامید، توسعه صنعت شیل آمریکا را میسر کرد.

برخی دیگر نیز به نقش عربستان در طول تاریخ در تغییر قیمت نفت اشاره می کنند و افزایش و حتی کاهش قیمت نفت در چند سال اخیر را مرتبط به تغییر حجم تولید این کشور می دانند. به عقیده این تحلیلگران منافعی که این کشور از این مسیر دنبال می کند را می توان به مباحثی از جمله تضعیف نقش روسیه، ایران و حتی آمریکا در صنعت انرژی جهان نسبت داد.

مجله اکونومیست در شماره ٤٩ خود در ماه دسامبر نوشت: عربستان با ثبات عرضه ٦ میلیون بشکه به بازار قصد دارد به این کاهش قیمت دامن زند تا تولید کنندگان از شیل  و نیز میادین عمیقی را که تولید با قیمتهای کنونی برای آنها به صرفه نیست از صحنه حذف کند.

عواقب تداوم قیمتهای پایین

تقریبا همه تحلیلگران بر این عقیده اند که کاهش اخیر قیمت نفت منجر به چالشهای بزرگی برای تولید کنندگان و منفعتهای فراوان برای مصرف کنندگان شده است. این کاهش قیمت منجر به کاهش قیمت سوخت در آمریکا و در نتیجه به نوعی افزایش درآمد شهروندان این کشور به میزان ٢ درصد شده است. از طرفی بازار های مقصد اروپایی و آسیایی منافع بسیاری از این کاهش قیمت دارند.

صندوق بین المللی پول اعلام  کرد که در سال ٢٠١٥ به دلیل کاهش قیمت نفت فعالیت های اقتصادی جهان ٧ دهم درصد نسبت به سال گذشته میلادی رشد خواهد داشت. همچنین این صندوق اعلام کرده است که رشد تولید ناخالص ملی جهان در سال ٢٠١٥ نسبت به پیش بینی رشد ٣,٨ درصدی ٠.٣ تا ٠.٧ بیشتر خواهد بود.

از طرفی کشورهای تولید کننده به ویژه آنهایی که اقتصاد وابسته به نفت دارند بازنده اصلی خواهند بود: عربستان، روسیه، عراق و... مسأله حائز اهمیت این است که همه این تولید کنندگان بزرگ تنها بخشی از این ٨٧ میلیون بشکه نیاز روز را تأمین می کنند، همه کشورهای عضو اوپک به علاوه روسیه روی هم نزدیک به ٣٥ تا ٤٠ میلیون بشکه یا نیمی از نفت جهان را تأمین می کنند. این بدان معنا است که تولید نصف دیگر نیاز نفت جهان، از کشورهای غیر اوپک، از منابع شیل، چاههای عمیق  و ذخایر قطبی تأمین می شود که سهم بزرگی از بازار تولید است.

نفت، انرژی بدون جایگزین

در حال حاضر نفت ٣٥ درصد از انرژی مصرفی جهان  را تشکیل می دهد، یافتن جایگزینی برای نفت در تأمین انرژی تولید و تولید فرآورده های پتروشیمی، در کوتاه مدت و حتی در بلند مدت بسیاردور از ذهن است. در صورت تداوم ارزانی این ماده حیاتی، مصرف کنندگان به سمت فروشندگان ارزان تر می روند و این عامل می تواند صرفه تولید از میادین با هزینه بالا را از بین برد.

تنها در همین چند ماه ارزانی قیمت نفت، سهام شرکتهای خصوصی تولید کننده نفت شیل، سقوط محسوس داشته است. سرمایه گذاری برای اکتشاف در سال آینده میلادی به سرعت در حال کاهش است و از تعداد دکلهای حفاری روز به روز کاسته می شود.

چاههای نفت شیل عمری بسیار کوتاه دارند و در سال اول بهره برداری نیمه عمر مفید خود را سپری می کنند. هرچند نباید نادیده گرفت که آمریکا با تولید بیش از نیاز و منع صادرات نفت خام این کشور، تولید ال ان جی را  که بازار داغی هم دارد  در برنامه قرار داده  و کشف راههای جدید حفاری و تولید ارزانتر، می تواند به تداوم توسعه صنعت شیل و ادامه تولید آن حتی  در شرایط ارزان کمک کند.