مدیریت مصرف سوخت از موارد مهمی است که وزارت نفت آن را از سال‌ها پیش به عنوان یکی از برنامه‌های کلان و سیاست‌های راهبردی اثرگذار در حوزه انرژی در دستور کار قرار داده و همواره بر اجرای آن تاکید داشته است. اما برای مصرف لجام‌گسیخته بنزین به ویژه در شرایط تحریم‌های بین‌المللی که تامین این کالای راهبردی اهمیت خاصی داشت، باید فکری می‌شد؛ فکری که با راه‌اندازی سامانه کارت هوشمند سوخت در شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران عملی و سبب شد ترمز مصرف کشیده شود و وابستگی به واردات آن تا حد قابل ملاحظه‌ای کاهش یابد. اما این سامانه نیز با گذشت زمان و پیدایش فناوری‌های نو باید «روزآمد و نو» می‌شد تا بتواند به نیازهای جدید در زمان حاضر پاسخ دهد؛ نیازهایی از جنس سهولت، سرعت و زمان؛ مواردی که به صورت یکجا در نسل جدید کارتخوان‌های سوخت جمع شده است. در روزهای گذشته با برگزاری آیینی در یکی از جایگاه‌های عرضه سوخت غرب تهران (جایگاه آزادی) از نسل جدید «کارتخوان‌های سوخت» رونمایی شد. بدون تردید، کارتخوان‌های سوخت، به عنوان نسلی جدید، کارکردها، ویژگی‌ها و نقش‌آفرینی‌های خاصی دارند. سیدمحمدرضا موسوی خواه، مدیرعامل شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران از کارایی این نسل از کارتخوان‌ها می‌گوید.
سامانه کارتخوان نصب شده در جایگاه عرضه سوخت غرب تهران، نسل جدیدی از کارتخوان‌هاست، یا این که همان سامانه پیشین است که روزآمد شده است؟
این سامانه نسل جدیدی از کارت‌های سوخت است که زیربنا و ساختار اصلی آن همان سامانه پیشین کارت هوشمند سوخت و هدف ارتقای تجهیزات سخت‌افزاری قدیمی است که بیش از ۱۱سال از عمر آنها می‌گذرد.
چه ضرورت یا ضرورت‌هایی سبب شد تا به این نقطه برسید؟
همان‌طور که اشاره شد، عمر بیش از ۱۱سال، کم شدن کارایی، دشواری در پشتیانی تامین قطعات، همچنین هزینه‌های بالای تعمیر و نگهداشت تجهیزات جایگاهی و تحمیل آن به شرکت ملی پخش با صرف رقمی بیش از ۲۰ میلیارد تومان در سال، همچنین محدودیت در ارتقای تجهیزات سخت‌افزاری جایگاهی، پذیرش کارت‌های صرفا اسمارت و ناممکن بودن فعالیت‌های پرداختی در سامانه قبلی، از جمله مواردی است که سبب شد مجموعه فعالیت‌های علمی–تحقیقی از سال ۹۴ در شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران انجام و نتایج آن به ظهور نسل جدید کارتخوان‌های سوخت سبب شود.
سامانه قبلی پاسخگوی نیازهای کنونی نبود؟
بر اساس قانون، عرضه بنزین و نفت گاز باید با کارت هوشمند سوخت انجام گیرد و مصرف سوخت مدیریت شود. با توجه به قدیمی شدن تجهیزات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری سامانه هوشمند سوخت، لازم است به روز‌رسانی انجام شود، بنابراین یکی از اهداف مهم در این طرح ملی، به روز‌رسانی آن است که هدف‌های دیگری را هم در خود دارد، از جمله برداشتن بار هزینه‌های نگهداشت از دوش شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی که رقم سالانه آن افزون بر ۲۰ میلیارد تومان است.
نسل جدید کارتخوان‌ها با چه رویکردی تعریف و پیش‌بینی شده است؟
تجهیزات جدید به کار رفته در این کارتخوان‌ها از قدرت پردازش بالایی برخوردارند و موجب می‌شوند سرعت عملیات، به نحو چشمگیری افزایش یابد. از سوی دیگر، کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداشت، موضوع مهم توجه شده به آن است. این تجهیزات جدید، اندروید است، یعنی هم کارت اسمارت را می‌شناسد، هم جاوا را و هم این که با «ان‌اف‌سی» موبایل کار می‌کند. «اسمارت» به کارت‌هایی گفته می‌شود که از نظر ابعاد و از نظر متریال سطح کارت می‌توان روی آن چاپ زد. این نوع کارت به PVC معروف است. «جاوا» نیز کارت هوشمندی است که ماشین مجازی جاوا کارت روی آن نصب شده است و به اپلت‌های جاوا اجازه می‌دهد به صورت امن روی کارت‌های هوشمند اجرا شوند. این کارت مانند سایر کارت‌های هوشمند با دستگاه پذیرنده، کارت در ارتباط است. ان‌اف‌سی نیز قابلیت ارتباطی است که دستگاه‌های موبایلی را در شرایطی که نزدیک به یکدیگر باشند، قادر به تبادل اطلاعات می‌کند.
ویژگی و مزیت بارز این کارتخوان ها چیست؟
بدون تردید این کارتخوان‌ها که نسلی جدید به شمار می‌آیند، نسبت به نسل پیشین خود تفاوت‌ها یا بهتر بگویم مزیت‌هایی دارد که به طور ضمنی به برخی از آنها اشاره شد.
برای مثال، قدرت پردازش اطلاعات در کارتخوان‌های نسل جدید ۵۱۲ مگابایت و ۲۵۰ برابر حافظه نسل قبلی خود است. حافظه (رم) بالایی در حد چهار گیگابایت دارد، در حالی که حافظه کارتخوان‌های قبلی، چهار مگابایت است، امتیاز یا ویژگی دیگر در نسل جدید این کارتخوان‌ها این است که به کمک آنها پرداخت هزینه در زمانی بسیار کوتاه و بدون هیچ‌گونه دخالت عامل جایگاه (کارگر) انجام می‌شود. کاهش هزینه‌های جایگاهی و دولت، مزیت‌های مهم دیگری هستند که با نصب کارتخوان‌های جدید و فراگیر شدن آن در جایگاه‌های عرضه سوخت ایجاد می‌شود.
این سامانه برای جایگاهدار چه امتیاز یا امتیازهایی دارد؟
نصب نسل جدید کارتخوان‌ها در جایگاه‌های سوخت، طرحی است که نفع جایگاهدار را در نظر گرفته است، به این معنا که امنیت پولی جایگاه را با کاهش نقدینگی به دلیل استفاده از شبکه بانکی، کاهش و همین موضوع امنیت کارکنان شاغل در آن را افزایش می‌دهد. سودی هم که از محل تراکنش خرید سوخت به جایگاهدار و عوامل جایگاهی تعلق می‌گیرد، دیگر نکته مثبت نصب کارتخوان‌های جدید درجایگاه‌های عرضه سوخت است.
مردم چه نفعی از این طرح می‌برند؟
وزنه اصلی در اجرای همه طرح‌ها، مردم هستند، به خصوص در شرکت ملی پخش که رویارویی مستقیمی با آنها دارد. در این طرح نیز سهولت پرداخت هزینه سوخت در کوتاه‌ترین زمان ممکن با آسان‌ترین روش، ویژگی مهمی است که مردم از آن بهره‌مند می‌شوند.
بانصب این کارتخوان‌ها، چه اتفاقی در جایگاه‌های سوخت رقم می‌خورد؟
اتفاقی که بانصب سامانه جدید کارتخوان‌ها درجایگاه‌ها می‌افتد این است که هر نازل به یک «ایستگاه پرداخت» تبدیل می‌شود؛ به این معنا که فرد مراجعه‌کننده به جایگاه، بدون دخالت فرد دیگر، همزمان با انجام سوخت‌گیری می‌تواند با مشخص شدن لیتراژ و مبلغ روی دستگاه، بی آن که نیاز به ثبت عددی باشد، با کشیدن کارت بانکی، عمل پرداخت سوخت را انجام می‌دهد، ضمن این که تخلفات هم به صفر می‌رسد و همه اینها گام‌های بزرگی است.
چند سالی است که استفاده از کارت هوشمند سوخت در جایگاه‌ها، کم‌رنگ شده و بهتر است بگوییم بی‌رنگ شده است، اما انگار با نصب نسل جدید کارتخوان‌ها، قرار است این موضوع دوباره به جریان بیفتد و استفاده از کارت سوخت شخصی در جایگاه‌ها یک الزام شود، آیا می‌شود این برداشت را داشت که داریم به سمت و سوی سهمیه‌بندی بنزین پیش می‌رویم؟
این را باید یادآور شوم که در استفاده از کارت سوخت، الزام به خودی خود وجود دارد، اما در این الزام هم شرکت ملی پخش کمی آسان‌گیری کرد و هم مردم که با بودن کارت در جایگاه، ضرورتی برای استفاده از کارت سوخت خود یا دریافت المثنی آن در صورت مفقود بودن احساس نمی‌کردند. الزام در استفاده از کارت سوخت، سرجای خودش باقی است؛ نکته اینجاست که جای کارت سوخت صاحب خودرو و کارت سوخت جایگاهدار با هم عوض شده است، اما مسیر به سمتی طراحی شده است که مردم به استفاده از کارت سوخت خود مجاب شوند، در غیر این صورت باید سازوکاری تعریف شود که مردم برای سوخت‌گیری حتما از کارت سوخت خودروی خود استفاده کنند. به زودی هم اطلاعیه‌ای برای اعلام الزام استفاده از کارت‌های شخصی سوخت از سوی شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی صادر می‌شود. به اعتقاد من مدیریت مصرف سوخت فقط باسهمیه‌بندی و متناسب‌سازی قیمت میسر خواهد بود، بنابراین، سهمیه‌بندی برای مدیریت مصرف، ابزار بدی نسیت. سامانه کارت هوشمند سوخت، بستر اصلی این کار (سهمیه‌بندی) محسوب و اطلاعات طبقه‌بندی شده خوبی از آن استخراج می‌شود که می‌تواند در تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری مدیریت کلان کشور، نقش مهمی داشته باشد. اما در مجموع شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران قانون‌گذار نیست و تنها ملزم به اجرای قوانین است.
زمان بندی خاصی را برای نصب نسل جدید کارتخوان‌ها در جایگاه‌های عرضه سوخت در نظر گرفته‌اید؟
آرزوی شخصی من این است که تا پایان امسال همه جایگاه‌های کشور به کارتخوان‌های جدید مجهز شوند، اما از آنجا که باید درصد محقق نشدن را در زمان مذکور در نظر گرفت، پایان سال ۹۸ برای تحقق کامل این طرح هدف‌گذاری شده است.
آیا در فراگیری تجهیز جایگاه‌ها به کارتخوان‌های جدید، اولویت‌بندی در نظر گرفته شده است؟
بیش از ۳ هزار و ۶۰۰ جایگاه در نقاط کشور فعال است که افزون بر یک هزار و ۱۰۰ جایگاه در شهرهای بزرگ و بیش از ۲ هزار و ۴۰۰ جایگاه نیز در بیرون از شهرها فعالیت می‌کنند. برای تجهیز این جایگاه‌ها به کارتخوان‌های جدید، طوری برنامه‌ریزی شده است که همه جایگاه‌ها چه آنها که در نقاط پر فروش واقع شده‌اند و چه آنها که در نقاط محروم هستند، به گونه‌ای متعادل زیر پوشش این سامانه قرار گیرند.
موضوع حق‌العمل جایگاه‌داران به کجا رسید؟
شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی سال‌ها درگیر پرداخت کارمزد به جایگاه‌داران بود. با تلاش وزارت نفت و سازمان برنامه و بودجه، امسال در آیین‌نامه اجرایی تبصره ۱۴ قانون بودجه کل کشور مصوبه‌ای گنجانده شد که بر اساس آن به جایگاه‌داران حق عمل پرداخت شود.
سازوکار این روش چگونه است؟
بیش از ۳ هزار و ۶۰۰ جایگاه سوخت درکشور فعال است که کارمزد آنها با توجه به مبادی تامین سوخت، پراکندگی جغرافیایی و سطح جایگاه محاسبه و پرداخت می‌شد. این موضوع هم از نظر نیروی انسانی و هم به لحاظ عملیات حسابداری وقت و انرژی بسیاری را به خود اختصاص می‌داد، اما در شیوه جدید، جایگاه‌داران حق‌العمل خود را هنگام عرضه فرآورده به‌صورت مستقیم از مردم دریافت می‌کنند.
تفاوت این دو شیوه در چیست؟
اگر بخواهم به اختصار بگویم، جواب این است که با روش حق‌العمل، وقت و انرژی شمار زیادی از نیروی انسانی هدر نخواهد رفت و جایگاهدار نیز راحت‌تر و زودتر به پولش خواهد رسید، اما توضیح کامل این موضوع این است که پیش از این، بنزین با نرخ تکلیفی هر لیتر هزار تومان به جایگاهدار فروخته و مبلغ آن پس از وصول به خزانه دولت واریز می‌شد؛ یک ماه بعد دوباره شرکت ملی پخش مجبور بود به خزانه مراجعه و بودجه پرداخت کارمزد جایگاه دار را دریافت کند و پس از محاسبات دقیق مالی، به پرداخت آن که رقم بیش از ۱۲۰ میلیارد تومان است، اقدام کند. این شیوه پرداخت هم هزینه‌بر بود و هم وقت‌گیر، به این مفهوم که باید برای ۳ هزار و ۶۰۰ جایگاه، همین تعداد رقم چک، سند حسابداری و اسناد مالی صادر می‌شد که کار را بسیار سخت کرده بود. اما در روش جدید، این مشکلات وجود ندارد و جایگاه‌داران حق‌العمل خود را هنگام عرضه فرآورده به صورت مستقیم از مردم دریافت می‌کنند.
این شیوه پرداخت چه زمانی اجرا می‌شود؟
از اول مرداد بخش عمده‌ای از کارمزد جایگاه‌داران به شیوه حق‌العمل و هنگام خرید فرآورده به صورت نقدی پرداخت می‌شود.
صحبت از جایگاه و جایگاهدار، برندینگ یا همان شرکت‌های صاحب نشان را به ذهن می‌آورد؛ در این بخش اتفاق یا تحول تازه‌ای رخ داده است؟
برندینگ، طرحی است با هدف توزیع بهتر فرآورده‌های نفتی به مصرف‌کنندگان آن. نزدیک به ۴۰۰ جایگاه در طرح توسعه شرکت‌های زنجیره‌ای صاحب نشان حضور دارند که شرکت ملی پخش نزدیک به ۲۰ درصد بنزین و ۱۳ درصد نفت گاز به آنها عرضه می‌کند. با تکیه بر آخرین آمار این بخش، تقریبا نیمی از ۸۶ شرکت زنجیره‌ای مجوزهای لازم را برای فعالیت گرفته‌اند و بقیه نیز در نوبت دریافت مجوزهای نهایی برای آغاز فعالیت هستند.
