فهرست تحریم‌های ضدایرانی آمریکا که منتشر شد جهان به‌درستی اذعان کرد که سیاست نفتی ترامپ شکست خورد و دنیا همچنان نیازمند نفت ایران است. نشریه فوربس تیتر زد: «عقب‌نشینی دولت ترامپ از تحریم‌های ایران»، خبرگزاری رویترز نوشت: «تحریم نفتی ایران شکست خورد» و خبرگزاری بلومبرگ تاکید کرد: «سیاست ایران برای مقابله با تحریم نفت جواب داد». حالا ایران آزاد است به هشت کشور معاف شده از تحریم همانند ژاپن، کره جنوبی، هند، چین، ایتالیا و ... نفت بفروشد. چرایی شکست نفتی ترامپ را فریدون برکشلی در گفت‌وگو با شانا پاسخ می‌دهد و تاکید می‌کند: «ایران باید با کیاست و علم کامل از اوضاع جهانی بر اساس منافع خود نقشه راه بخش انرژى را تنظیم کند.»
************
چرا آمریکا در تحریم نفت ایران موفق نبوده است؟
در حقیقت موضوع ناکامى پرزیدنت ترامپ در تحریم نفتى ایران از همان ابتدا مشخص بود. ترامپ به شیوه رفتار شخصى خود به صراحت گفت که صادرات نفت ایران را به صفر مى‌رساند. این جمله از همان ابتدا کارشناسان نفتى را مردد ساخت که ترامپ شاید اصلا از تحریم نفتى ایران منصرف شده است. زیرا بازارشناسان خوب مى‌دانند که هر نفت خامى با ویژگى‌ها و مشخصات فنى در پالایشگاه‌ها یا مجتمع‌هاى پتروشیمى چه نقشى ایفا مى‌کند. اتفاقا با توجه به ورود نفت شیل به بازار که بسیار سبک است، نیاز به نوع نفت‌خام ایران که در واقع نیمه‌سنگین است، اجتناب ناپذیر شده و من حدس مى‌زنم که حتى برخى پالایشگاه‌های آمریکا هم به برخى از نفتخامهاى تولید ایران نیاز دارند.
نکته بعدى اما به ساختار بازار نفت بر مى‌گردد. البته این درست است که در طرف تقاضا، افت کمی در نیمه دوم ٢٠١٨ مشاهده شد که ناشى از کاهش مصرف در چین است. اما در طرف عرضه هیچکدام از تولیدکنندگان اعم از کوچک مانند گابن و آنگولا یا بزرگ‌تر مانند شیخ‌نشین‌هاى خلیج فارس و شمال آفریقا نتوانستند حتى در حد سهمیه‌هاى تخصیصى اوپک خود تولید کنند. این گزارشى است موثق که از سوی سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) و آژانس بین‌المللى انرژى در پاریس کاملا تائید شده است.
البته عربستان و روسیه از اواخر نیمه اول سال ٢٠١٨ تولید خود را تا حدى افزایش دادند و شروع به ذخیره سازى کردند. آمریکا هم تا حدودى ذخیره‌سازى کرد، اما هنوز نسبت به میانگین پنج سال گذشته کمتر است.
بنابراین، وضع عرضه در موقعیتى شبیه سال‌هاى ۲۰۱۲-۲۰۱۱ نیست که بتوان تولیدکننده قدرتمندى مانند ایران را از بازار جهانى حذف کرد و تولید آن را به صفر و حتى بلکه به نصف رساند. در حقیقت ساختار بازار حتى فراتر از روند قیمت شرایط خود را به تصمیمات سیاسى تحمیل مى‌کند.
مهم‌ترین دلیل آمریکا برای دادن معافیت به خریداران نفت چه بوده است؟
آمریکا از ابتدا عنوان کرده بود کشورهایى که پیشاپیش و قبل از شروع رسمى تحریم‌ها خرید خود از ایران را کم کنند، مشمول معافیت‌هایى خواهند شد. به‌طوری‌که دیدیم تعدادى از کشورها و شرکت‌ها از مدتى قبل برداشت خود از نفت ایران را کم و حتى در مواردى قطع کرده بودند. در واقع این نوعى تبانى این کشورها و آمریکا بود که در صورت حرف‌شنوى از آمریکا مشمول معافیت مى‌شوند. البته آمریکا در همین مقطع قصد داشت بازار جهانى بدون نفت ایران را آزمایش و بررسى کند که معافیت هشت کشور نشان مى‌دهد که آمریکا خود را ناچار دید تا از موضع اولیه‌اش مبنى بر به صفر رساندن صادرات نفت ایران صرف‌نظر کند.
قیمت نفت در پی تحریم ایران به چه رقمی می‌رسد؟
خوب به خاطر دارم زمان تهاجم صدام به خاک کویت در دهه ١٩٩٠ که مصادف شده بود با یکى از نشست‌های اوپک، خبرنگاران زکى یمانى، وزیر پیشین نفت عربستان را از خواب بیدار کردند و به وی گفتند که صدام به کویت حمله کرده و ۴ میلیون و ۵۰۰ هزار بشکه نفت خام در روز از بازار خارج شده است، حالا به نظر شما قیمت نفت‌خام به چه رقمى می رسد. یمانی پاسخ داده بود ١٠٠ دلار در هر بشکه. یادآورى مى‌کنم که در آن مقطع قیمت نفت خام ٢٠ دلار بود. البته قیمت بالا رفت و به رقم ٣٢ دلار در هر بشکه هم رسید، اما هرگز ١٠٠ دلار نشد. منظورم این است که پیش‌بینى قیمت در بازار نفت ریسک بالایى دارد و نکته جالب این است که وقتى کارشناسان پیش‌بینی مى‌کنند، حتى وقتى هم که تحقق پیدا نکند، هرگز مورد مواخذه قرار نمى‌گیرند. قیمت هر بشکه نفت خام برنت هم اکنون حدود ۷۰ دلار برای هر بشکه است. تحولات آتی و ژئوپلیتیک اما می‌تواند شرایط را تغییر دهد. شرایط دشوار و بى‌ثبات در شبه جزیره عربستان ممکن است تاثیرهای مهم‌ترى بر قیمت نفت داشته باشد. آمریکایىها با ما سر جنگ دارند، اما ناوهای‌شان را براى محافظت از رژیم عربستان به سواحل آنجا برده‌اند. در هر صورت تا پایان ٢٠١٨ نمى‌توان انتظار تغییر خاصى در قیمت نفت خام داشت.
برداشت از ذخایر نفت چه تاثیر بر بازار جهانی دارد؟
برداشت از ذخایر استراتژیک مانند کشیدن آژیر قرمز براى بازار نفت است. اگر خاطرتان باشد پرزیدنت ترامپ چندی پیش اعلام کرد از ذخایر استراتژیک آمریکا برداشت می‌کند که در واقع یکى از بزرگ‌ترین اشتباهات او بود و شاید نشان از استیصال او داشت. وقتى هنرى کیسینجر از کشورهاى عضو ناتو و کشورهاى صنعتى در سال ١٩٧٤ خواست ذخیره‌سازی‌های راهبردی درست کنند، در همان نطق خود در پاریس گفت که هدف ما استفاده فیزیکى از این ذخیره‌سازی‌ها نیست، بلکه این ذخیره‌سازی‌ها براى اطلاع دشمنان ماست که دیگر قصد تحریم ما را نداشته باشند. این اعلام توسط ترامپ نشان کامل از ضعف و ترس وى در پرتو تصمیم بر تحریم ایران بود.
آمریکا تا چه زمانی می‌تواند بر رفتار قلدر‌مآبانه خود در جهان ادامه دهد؟
پرزیدنت ترامپ در برهه زمانى کوتاهى جبهه‌هاى متعدد و گاه پر مخاطره‌اى را به‌طور همزمان گشوده است؛ خروج از موافقتنامه تجارت آزاد آمریکای شمالی (نفتا) و اعمال فشار بر مکزیک، فشار بر اتحادیه اروپا و تضعیف ناتو، فشارهاى اقتصادى و سیاسى گوناگون بر چین، محوری کردن خاورمیانه کم‌ثبات به‌عنوان کانون سیاست خارجى خود و بسیارى سیاست‌هاى داخلى و بین‌المللى جملگى ترامب را در موقعیت دشوارى قرار داده است. عمق استراتژیک اقتصادى ایران با هیچ کشورى در خاورمیانه قابل مقایسه نیست؛ در ایران بیش از ٢٠ هزار واحد صنعتى متوسط و بزرگ وجود دارد، توانایى‌هاى تکنولوژیکى و قابلیت‌هاى هوشمند‌سازى ایرانىها فوقالعاده بالاست، گستردگى شبکه اینترنتى ایران در جهان مقام هفتم را دارد. البته یک ضعف عمده ما در بخش روابط عمومى است که در سطح لازم قادر به ارائه توانایى‌ها نیست. اما اینکه قلدرى‌هاى آمریکا چه زمان و چگونه خاتمه پیدا مى‌کند، از وظایف و مسئولیت‌های ایران نیست. مردم کشورها بنا به سلیقه خود رهبران‌شان را انتخاب میکنند. هدف ما حفظ و تنظیم روابط و منافع خود است.
