انحصار دلار آمریکا به عنوان ابزار تجارت جهانی نفت، به‌طور روزافزون از سوی دیگر ارزها به چالش کشیده می‌شود.
چین که درگیر جنگ تجاری با آمریکاست، تجارت نفتی مبتنی بر پول ملی خود، یوآن، را افزایش می‌دهد و روسیه و اتحادیه اروپا نیز تلاش می‌کنند وابستگی‌شان به دلار را برای پرداخت پول نفت، کاهش دهند.
وضع دوباره تحریم‌های آمریکا ضد ایران نیز هشیاری درباره خطرهای ناشی از وابستگی شدید به دلار آمریکا را افزایش داده است.
رونمایی از معاملات آتی نفت مبتنی بر یوآن در بورس بین‌المللی انرژی شانگهای از سوی دولت چین، جایگاه ارز ملی این کشور را در بازار نفت محکم‌تر کرد. حجم روزانه معاملات در بازار شانگهای، در ماه دسامبر امسال بارها از ۵۰۰ هزار بشکه فراتر رفت و هر قرارداد، مربوط به هزار بشکه نفت است. در ۶ ماه گذشته، حجم مبادلات در این بازار دو برابر شده است.
حجم معاملات شاخص نفت خام شانگهای اکنون از حجم معاملات شاخص بورس کالای دوبی فراتر رفته و گاهی به حجم معاملات شاخص نفت خام برنت نزدیک شده است.
با تحویل نخستین محموله در شاخص نفت خام شانگهای در ماه سپتامبر سال ۲۰۱۸ میلادی، معاملات با این شاخص، به‌ویژه از سوی شرکت‌های چینی، روز به روز افزایش یافته است.
تقاضای روزافزون نفت در چین، یکی از عوامل رشد سریع شاخص نفت خام شانگهای است. چین در سال ۲۰۱۷ میلادی در زمینه واردات نفت از آمریکا پیشی گرفت و در ۱۰ ماه نخست ۲۰۱۸، واردات خود را نسبت به دوره مشابه در سال ۲۰۱۷ میلادی ۸ درصد افزایش داد.
اگرچه آسیا به مرکز تجارت نفت جهان تبدیل شده است، دو شاخص برنت و دبلیوتی‌آی که در بورس‌های لندن و نیویورک معامله می‌شوند، مدت‌ها برای تعیین قیمت نفت به کار گرفته می‌شدند. شفافیت و نقدشوندگی بالا، از جمله عواملی هستند که معامله‌گران را به استفاده از بورس‌های اروپا و آمریکا تشویق کرده‌اند.
با این همه، چین با امید تغییر سازوکار کنونی بازار نفت و جذب سرمایه از خارج، امکان حضور در معاملات آتی بورس شانگهای را برای سرمایه‌گذاران خارجی فراهم کرده است.
یوآن می‌تواند به سلاحی برای پایان دادن به سلطه دلار در بازار نفت تبدیل شود. چین به‌طور روزافزون استفاده از یوآن را در تجارت نفتی با کشورهای تولیدکننده نفت که با آمریکا مشکل دارند، افزایش می‌دهد.
اگر استفاده از یوآن در تسویه حساب معاملات تک‌فروشی نفت افزایش یابد، تقاضا برای معاملات آتی مبتنی بر یوآن به عنوان ابزاری برای پوشش ریسک افزایش خواهد یافت.
روسیه نیز تلاش‌هایی جدی برای کاهش وابستگی خود به دلارهای نفتی دارد و بخشی از پول نفت خود را به یوآن از چین دریافت می‌کند. آمریکا تحریم‌هایی را ضد شرکت دولتی روسنفت روسیه وضع کرده و دسترسی این شرکت به تأمین مالی به دلار را مشکل کرده است.
در اتحادیه اقتصادی اوراسیا که شامل کشورهای عضو شوروی سابق است، روسیه قصد دارد یک بازار مشترک انرژی ایجاد کند. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه، در نشست اعضای این اتحادیه گفت: ما برنامه‌های وسیعی را برای ایجاد یک بازار مشترک برای گاز، نفت و فرآورده‌های نفتی تأیید کرده‌ایم.
پوتین برنامه‌ریزی کرده تا از روبل روسیه برای پرداخت‌ها در بازار یادشده استفاده کند.
اتحادیه اروپا نیز از خطرهای وابستگی شدید به دلارهای نفتی آگاه است. کمیسیون اروپا در ماه دسامبر امسال از قصد خود برای ایجاد یک شاخص نفت خام مبتنی بر یورو خبر داد و اعلام کرد پیشنهادهای فعالان بورس‌ها و بازارها را تا تابستان ۲۰۱۹ گردآوری می‌کند تا راه‌های افزایش استفاده از یورو در معاملات نفتی را بررسی کند.
با توجه به وضع تحریم ضد عرضه نفت ایران و روسیه به اروپا، توانایی کشورهای اروپایی برای تأمین انرژی تأثیر شدیدی از سیاست‌های دیپلماتیک آمریکا پذیرفته است.
هنگامی که میگل کانته، رئیس کمیسیون انرژی اتحادیه اروپا، هشدار داد که معاملات کنونی نفت می‌توانند از سلطه دلارهای نفتی آسیب ببینند، بی‌گمان یکجانبه‌گرایی دولت کنونی آمریکا را در نظر داشته است.
با این همه، با توجه به اختصاص ۹۹ درصد پرداخت‌های معاملات نفتی به دلار، تغییر ساختار کنونی بازار دشوار خواهد بود.
اگرچه معاملات مبتنی بر یوآن در حال افزایش هستند، این معاملات بیشتر از سوی سفته‌بازان انجام می‌شوند. شرکت‌های نفتی و مؤسسات معامله‌گر در کشورهایی همچون ژاپن، کره جنوبی و هند، همچنین برای معامله در بورس شانگهای تردید دارند.
تاکایوکی هونما، اقتصاددان ارشد مؤسسة سومیتومو، گفت: معاملات آتی بورس شانگهای برای تأثیرگذاری بر قیمت‌های جهانی نفت، به کمی زمان نیاز دارند.
