پنج سال پس از آنکه شرکت ملی گاز ایران در سال ۱۳۴۴ تاسیس شد، نخستین خط لوله انتقال گاز به طول یک‌هزار و ۱۰۵ کیلومتر به بهره‌برداری رسید. در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی، حجم خطوط و تاسیسات انتقال گاز به ۱۳ ایستگاه، ۵۳ واحد کمپرسوری، شش یارد و ۲ هزار و ۹۰۰ کیلومتر خط انتقال گاز با ظرفیت انتقال ۱۰ میلیارد مترمکعب گاز در سال رسید. سرانجام در سال ۱۳۸۶، شرکت انتقال گاز ایران به عنوان یکی از شرکت‌های زیرمجموعه شرکت ملی گاز ایران تاسیس شد تا پس از احداث خطوط انتقال و ایستگاه‌های تقویت فشار از سوی شرکت مهندسی و توسعه گاز، به عنوان شرکت بهره‌بردار آنها را تحویل گرفته و مورد استفاده قرار دهد.
این شرکت با مدیریت سعید توکلی، اکنون با بهره‌مندی از ۳۸ هزار کیلومتر خط انتقال گاز به عنوان شبکه انتقال گاز بی‌رقیب در سطح خاورمیانه، ۸۲ ایستگاه تقویت فشار گاز، ۲۹۴ واحد کمپرسوری و ۶۰ یارد را در اختیار دارد که بر این اساس در ۹ ماه امسال، موفق به انتقال ۱۷۴ میلیارد مترمکعب گاز در سراسر کشور شده است.
مدیرعامل شرکت انتقال گاز ایران در گفت‌وگو با خبرنگار شانا، درباره جایگاه شبکه انتقال گاز در آستانه چهلمین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی می‌گوید: میزان خطوط لوله انتقال گاز نسبت به سال ۵۷، حدود ۲۰ برابر و تعداد ایستگاه‌های تقویت فشار گاز حدود ۷ برابر شده است، همچنین واحدهای کمپرسوری ۶ برابر و مراکز بهره‌برداری ۱۰ برابر افزایش یافته‌اند، بنابراین شبکه انتقال گاز ایران که در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب اسلامی، چندان قابل توجه نبود اکنون به شبکه‌ای بی رقیب در سطح خاورمیانه تبدیل شده است.
اقدام‌های شاخص شرکت انتقال گاز در سال‌های اخیر
توکلی درباره اقدامات شاخص انجام شده از سوی شرکت انتقال گاز در ۱۰ سال اخیر توضیح می‌دهد: بهره‌مندی از فناوری پیگ هوشمند برای ارزیابی خطوط لوله، بهره‌مندی از روش‌های نوین نگهداری و تعمیرات خطوط لوله مانند کامپوزیت، احداث و بهره‌برداری سه دستگاه الکتروکمپرسور طرح توسعه تبریز، احداث و بهره‌برداری تاسیسات تقویت فشار فراشبند ۱۰، راه‌اندازی مخابرات تاسیسات اندازه‌گیری گاز صادراتی نفت‌شهر (صادرات گاز به بغداد)، بهره‌برداری از سیستم مخابراتی مایکروویو سرخس – نکا – رشت و انجام تعمیرات اساسی توربین‌های خارجی با استفاده از توانمندی داخلی شرکت انتقال گاز از مهم‌ترین اقدامات شاخص این شرکت هستند.
به گفته توکلی، شرکت انتقال گاز ایران در ۱۰ سال اخیر افزون بر موارد یادشده، اقدام‌های دیگری نیز در درون سازمان انجام داده است که در رشد کیفیت عملکرد سازمان و حفظ دارایی‌های ملی تاثیر فراوانی داشته است. از جمله این اقدام‌ها می‌توان به استقرار سیستم نگهداری و تعمیرات در راستای الزامات مدیریت دارایی‌های فیزیکی و پیاده‌سازی نرم‌افزار مربوط به آن، بازنگری و بهینه‌سازی برنامه‌های نگهداری و تعمیرات، استقرار نرم‌افزار GIS شرکت انتقال گاز، استقرار یکپارچه نظام مدیریت فرآیندها، تدوین نظام مدیریت یکپارچه استراتژی در سطح شرکت و استقرار نظام مدیریت عملکرد در سطح شرکت انتقال گاز اشاره کرد.
جایگاه شبکه انتقال در چرخه تامین گاز طبیعی کشور
بر اساس این گزارش، شبکه انتقال گاز در چرخه تامین گاز طبیعی مورد نیاز کشور، جایگاه ویژه‌ای دارد. پس از استخراج و پالایش گاز در پالایشگاه‌ها، این شرکت، گاز را دریافت و به سراسر کشور منتقل می‌کند. برقراری ارتباط با پالایشگاه‌های پارس جنوبی، فجرجم، بیدبلند، هاشمی‌نژاد، سرخون‌وقشم، پارسیان، گورزین، ایلام، دالان، مسجدسلیمان و مخازن سراجه و شوریجه بر عهده این شبکه است. تا زمانی که ایران، گاز مورد نیاز مناطق شمال و شمال‌شرق را از ترکمنستان وارد می‌کرد نیز شرکت انتقال گاز عهده‌دار تحویل گرفتن گاز از کشور همسایه و توزیع آن بود. همچنین انتقال گاز برای شرکت‌های گاز استانی برای مصارف خانگی، صنعتی، نیروگاهی و پتروشیمی و نیز انتقال گاز برای تزریق به چاه‌های نفتی و گازی به‌عهده این شرکت است.
از مهم‌ترین وظایف شبکه انتقال گاز، می‌توان به انتقال گاز پایدار برای ایستگاه‌های صادراتی اشاره کرد. صادرات به ترکیه از مرز بازرگان، صادرات به عراق از نفت‌شهر و شلمچه، صادرات به نخجوان از جلفا، صادرات به ارمنستان از نوردوز و صادرات به آذربایجان از آستارا از جمله اقدام‌های شرکت انتقال گاز ایران است که اهمیت آن بر کسی پوشیده نیست.
سرآمدی در تراز جهانی؛ هدف شرکت انتقال گاز ایران
توکلی درباره دارایی‌های شرکت انتقال گاز می‌گوید: شرکت انتقال گاز ایران، بیش از ۷۰ درصد از دارایی‌های صنعت گاز را در اختیار دارد. ۸۲ ایستگاه تقویت فشار گاز، ۲۹۲ واحد کمپرسوری، ۶۷۹ ایستگاه ارسال و دریافت توپک، ۳۸ هزار کیلومتر خطوط لوله، ۶۰ مرکز بهره‌برداری، یک میلیون و ۳۶۰ هزار کیلومتر مساحت حریم خطوط، ۲ هزار و ۲۲۲ ایستگاه شیر بین راهی، یک هزار و ۲۲۹ ایستگاه حفاظت از زنگ، ۶۹۶ ایستگاه مخابراتی، ۲ هزار و ۸۳۷ کیلومتر کابل فیبر نوری و ۴۲۹ دکل مخابراتی از جمله دارایی‌های این شرکت در گستره ۱۰ منطقه عملیاتی کشور هستند.
وی مهم‌ترین چشم‌انداز شرکت انتقال گاز را سرآمدی در تراز جهانی در افق ۱۴۰۴ عنوان می‌کند و توضیح می‌دهد: انتقال ایمن، پایدار، بهره‌ور و پاک، چهار عاملی هستند که بر مبنای آنها باید به سرآمدی در تراز جهانی دست یابیم. ما در پی آن هستیم که تعاملات برون‌سازمانی را بهبود بخشیم، مدیریت نگهداری و تعمیرات، توانمندی مهندسی، مدیریت پروژه و مدیریت لجستیک را ارتقا دهیم، کیفیت گاز را مدیریت کنیم، طرح‌های نوسازی و بهسازی را اجرا کنیم و مدیریت انرژی و کربن را پیاده‌سازی کنیم. این اقدام‌ها در کنار تعالی فرآیندها و نظام‌های مدیریت به همراه توسعه زیرساخت‌های ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات ما را در رسیدن به هدفمان یاری می‌رسانند.
انتقال ۱۷۴ میلیارد مترمکعب گاز در ۹ ماه امسال
مدیرعامل شرکت انتقال گاز ایران معتقد است، قانون‌مداری، تعهد به ملت و صنعت گاز کشور، تعالی‌جویی، چابکی در پاسخگویی به ذی‌نفعان، خلاقیت و نوآوری و در نهایت اعتمادسازی و درستکاری، ارزش‌های شرکت انتقال گاز ایران هستند.
این ارزش‌ها هر سال در اقدام‌های شرکت انتقال گاز ایران نمود می‌یابد. همانطور که در ۹ ماه امسال نیز توربین‌ها و کمپرسورهای گاز با بهره‌مندی از توان داخلی تعمیر شدند، ۵ هزار و ۲۸۶ کیلومتر پیگرانی تمیز کننده و ۵ هزار کیلومتر پیگرانی هوشمند انجام شد، ضمن اینکه بیش از ۷۰ هزار مترمربع از خطوط تعویض پوشش و بیش از ۳۳ هزار کیلومتر از خطوط نشت‌یابی شد. اجرای این اقدام‌ها، همان تحقق ارزش‌های شرکت است که به انتقال ۱۷۴ میلیارد مترمکعب گاز از ابتدای امسال تا پایان آذرماه، منجر شده است.
یکی از اقدام‌های شاخص شرکت انتقال گاز ایران که توکلی بسیار بر آن تاکید دارد، برگزاری المپیاد بهره‌برداران است. این المپیاد در سطح ۱۰ منطقه عملیاتی به صورت همزمان برگزار شد که هدف آن ارتقای دانش فنی، تجربه عملیاتی و انگیزه بهره‌برداران است.
تدوین نقشه راه ۱۰ سال آینده در شرکت انتقال گاز ایران
تدوین نقشه‌راه برون‌سپاری ۱۰ ساله تاسیسات تقویت فشار گاز و مراکز بهره‌برداری خطوط لوله شرکت انتقال گاز ایران از دیگر مباحث سخنان مدیرعامل این شرکت است. توکلی در این باره توضیح می‌دهد: این یک موضوع بسیار پرچالش و پردغدغه است که اگر درست و متناسب با استانداردها اجرا شود برای کاهش اقدامات اجرایی سازمان‌های دولتی و افزایش وظیفه نظارت و سیاست‌گذاری دولت بسیار کمک‌کننده خواهد بود. با توجه به اینکه شرکت انتقال گاز از یک سو یک شرکت صددرصد دولتی است و خصوصی نخواهد شد و از سوی دیگر حجم تاسیسات و تجهیزات این شرکت رو به افزایش است و نیاز به نیروی انسانی دارد، یکی از مهم‌ترین راهکارها بحث برون‌سپاری است.
مدیرعامل شرکت انتقال گاز ایران با بیان اینکه در این طرح، تاسیسات تقویت فشار گاز، خطوط لوله، مراکز بهره‌برداری و تاسیسات مخابراتی برون‌سپاری خواهند شد، ادامه می‌دهد: ما موضوع برون‌سپاری شبکه انتقال و ایستگاه‌های تقویت فشار را به یک کار فنی و تخصصی تبدیل و برای مدت ۱۰ سال تدوین کردیم که بر اساس آن به طور دقیق می‌دانیم که تا ۱۰ سال آینده تاسیسات و تجهیزاتی که باید برون‌سپاری شوند کدامند. مطابق این مدل، در سال ۹۷ فقط یکی از ایستگاه‌ها یعنی ایستگاه صفاشهر ۴ باید برون‌سپاری می‌شد که همه فرآیند آن طی شده و اکنون در مرحله نهایی شدن انتخاب پیمانکار است. شایان ذکر است همه پیمانکارانی که انتخاب خواهند شد ایرانی هستند و قابلیت ارتقای توانمندی داخلی نیز وجود دارد. ما پیمانکاران را بر اساس ارزیابی کیفی در این فرآیند گنجانده‌ایم. این نخستین تجربه کشور برای برون‌سپاری ایستگاه‌های تقویت فشار گاز است که حفظ مالکیت برای بخش دولتی اما نگهداری و تعمیرات برای بخش خصوصی در نظر گرفته شده است.
عملکرد شرکت انتقال گاز در سال ۹۷
مدیرعامل شرکت انتقال گاز ایران درباره عملکرد این شرکت در سال ۹۷ به ارائه توضیحاتی می‌پردازد و می‌گوید: امسال همه تلاش ما بر این بوده است که شبکه‌ای مطمئن، پایدار و ایمن داشته باشیم و این پایداری شبکه به سبب برنامه‌ریزی‌های دقیق تعمیراتی و آماده به کار بودن همکاران در مجموعه انتقال گاز است. همچنین پیش‌بینی‌های لازم برای انجام تعمیرات را در پایان هر سال برای سال بعد و حتی برای دو یا سه سال آینده انجام می‌دهیم. امسال هم در هیچ کجای شبکه انتقال گاز با مشکلی روبه‌رو نشدیم، تا جایی که قابلیت اطمینان شبکه انتقال به ۹۹,۹ درصد رسیده که یک رقم منحصر به فرد در تاریخ انتقال گاز ایران است.
ما برای مصرف گاز در نقاط سردسیر و مناطقی که توزیع کننده اصلی گاز در کشور هستند برنامه خاصی را طراحی و اجرا می‌کنیم. پیش از آغاز فصل سرد نیز پیش‌بینی‌های لازم را بر اساس نظر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران برای نقاطی که احتمال دارد در زمستان کمبود گاز داشته باشد یا نقاطی که احتمال دارد مصرف‌کنندگان رفتار یک‌نواختی به سبب میانگین متفاوت وزنی دما نداشته باشند انجام می‌دهیم و شبکه انتقال را در آن مناطق پرگاز نگه می‌داریم، حتی گاهی برخی از تجهیزات‌مان را بالاتر از ظرفیت به کار می‌گیریم.
توکلی ظرفیت کنونی شبکه انتقال گاز کشور را ۸۰۰ میلیون مترمکعب در روز اعلام می‌کند و به گفته او آخرین رکود حجم انتقال گاز در یک روز، رقم ۷۶۱ میلیون و ۲۰۰ هزار مترمکعب است. این حجم گاز در شبکه‌ای جابه‌جا می‌شود که از امنیت و مقاومت کافی در برابر حوادث و خطرات گوناگون برخوردار است. شبکه‌ای که در زمان طراحی همه موانع، خطرات و عوامل طبیعی بر سر راه آن در نظر گرفته شده است، در زمان احداث بهترین کیفیت در تجهیزات استفاده شده و در زمان بهره‌برداری نیز نهایت دقت در نگهداری و استفاده به کار گرفته می‌شود. به همین دلیل مدیرعامل شرکت انتقال گاز می‌گوید که از سلامت و امنیت شبکه انتقال گاز اطمینان دارد.
یکی از اهداف شرکت ملی گاز ایران و به تبع آن، شرکت مهندسی و توسعه گاز، افزودن هزار کیلومتر خط انتقال گاز در هر سال به شبکه انتقال گاز کشور است. این هدف در سال ۹۶ به خوبی محقق شد و اما امسال نیز درصد زیادی از این هدف به واقعیت پیوسته است. همانطور که مسئولان شرکت مهندسی و توسعه گاز و نیز مدیرعامل شرکت انتقال گاز اعلام می‌کنند که از ابتدای سال ۹۷ تاکنون بیش از ۹۰۰ کیلومتر خط لوله جدید به جمع خطوط انتقال گاز پیوسته است.
بهره‌مندی از این حجم خطوط گاز به توجه به کیفیتی که از آن یاد شد، این شبکه را برای ارسال گاز به مبادی مصرف داخلی و صادراتی آماده نگه می‌دارد.
مدیریت کربن و جلوگیری از هدررفت گاز طبیعی نیز پروژه قابل توجهی است که در شرکت انتقال گاز ایران به اجرا درآمده است. بر اساس این طرح، میزان گازهای محاسبه نشده به کمتر از ۱,۵ درصد کاهش یافته است که یک رقم قابل قبول در زمینه حفظ گاز به عنوان ثروت ملی و ایجاد سرمایه محسوب می‌شود.
توکلی در این باره می‌گوید: امسال یکی از عمده‌ترین اهداف ما مدیریت کربن و انرژی بود که یکی از مهم‌ترین بخش‌های آن مدیریت گازهای محاسبه نشده است. برای این مدیریت باید کمیت گازها را به روش صحیح اندازه‌گیری کرد. ما با کنترل‌های مداوم توانسته‌ایم ارقام این گازها را به واقعیت نزدیک کنیم. افزون بر این، حساسیت مناطق در زمینه بهره‌برداری، نگهداری و تعمیرات درست نسبت به شیرهای بین راهی، شیرهای دستی، شیرهای بلودان، دوشیره کردن شیرهای بلودان و کاهش تعداد توقف تاسیسات و تجهیزات نیز تاثیر زیادی در این طرح داشته است.
همکاری شرکت انتقال گاز و سازمان فضایی ایران
سرآمدی در تراز جهانی با توجه به آنکه زمان زیادی نیز تا رسیدن به پایان وقت این چشم‌انداز باقی نمانده است، هدفی است که نیازمند به کارگیری راه‌های گوناگون علمی، پژوهشی، فنی و عملیاتی است. یکی از این راه‌ها بهره‌مندی از تکنولوژی‌های روز جهانی است. همکاری بین شرکت انتقال گاز و سازمان فضایی ایران که به تازگی برقرار شده، گام نوینی در جهت تحقق هدف شرکت انتقال گاز ایران است.
توکلی درباره این همکاری می‌گوید: شبکه انتقال گاز در سراسر کشور گسترده است، اما در بعضی نقاط قابلیت پیش‌بینی و رسیدگی به خطوط انتقال گاز را نداریم به عنوان مثال در زمستان بعضی مناطق برف‌گیر یا بسیار سرد است یا در فصل بارندگی امکان دسترسی به خطوط نیست یا تغییر رفتار زمین برای ما بسیار مهم است که می‌تواند خطوط لوله ما را تحت تاثیر قرار دهد، به همین دلیل استفاده از ماهواره برای ما بسیار مهم است. همچنین بعضی از ایستگاه‌های حفاظت کاتدیک قابلیت استفاده از تکنولوژی صنعت فضایی را دارند. از سوی دیگر، سازمان فضایی نیز در ساخت ماهواره داخلی به خودکفایی و دانش فنی رسیده است، به همین سبب موضوع استفاده از صنایع فضایی ایران مطرح شد تا خدمات نخستین ماهواره بومی در اختیار شبکه انتقال گاز قرار گیرد.
وی توضیح می‌دهد: اگر ما بتوانیم موضوع صنعت انتقال گاز را با تکنولوژی سازمان فضایی آمیخته کنیم شرکت انتقال گاز می‌تواند دریچه ورود سازمان فضایی به صنایع شبکه محور کشور باشد. مقرر شده است که این ماهواره تا آخر امسال پرتاب شود و اطلاعات نقاط زمینی شبکه انتقال گاز را جمع‌آوری کند و در اختیار ما بگذارد تا کارگروه شرکت انتقال گاز آنها بررسی کند که اگر این اطلاعات تایید شوند و قابلیت استفاده داشته باشند تفاهم‌نامه اصلی بین شرکت انتقال گاز و سازمان فضایی ایران امضا خواهد شد.
بهره‌مندی از دانش موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی
از دیگر راه‌های تحقق هدف شرکت انتقال گاز در افق ۱۴۰۴، پرداختن به موضوعات علمی، پژوهشی و دانش‌محور است. این شرکت تصمیم گرفته است تا با همراهی موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در این راه گام بردارد. مدیرعامل شرکت انتقال گاز می‌گوید: امسال موضوع مدیریت انرژی و کربن از مهم‌ترین دغدغه‌های ما بود و به این نتیجه رسیدیم که باید میزان هدررفت انرژی در شبکه را کاهش دهیم، بنابراین از موسسه مطالعات بین‌المللی انرژی به عنوان موسسه‌ای که وظیفه مطالعات این چنینی در سطح وزارت نفت را به‌عهده دارد و از یک تیم تخصصی و فنی برخوردار است دعوت به همکاری کردیم تا اطلاعات استاندارد جهانی را از این موسسه دریافت و از دانش آنها استفاده کنیم.
هدف شرکت انتقال گاز در همه روزهای سال محقق می‌شود
پرسش آخر شانا از مدیرعامل شرکت انتقال گاز این است که در دهه فجر ۹۷ این شرکت دولتی را تا چه اندازه در انجام ماموریت خود موفق می‌داند؟ و توکلی این‌گونه پاسخ می‌دهد:
شرکت انتقال گاز حجم زیادی از تاسیسات و تجهیزات شرکت ملی گاز ایران را به صورت پراکنده در سراسر کشور در اختیار دارد. ما در سطح آسیا اول و در سطح جهان چهارم هستیم.
شرکت انتقال گاز ایران در کنار دانشگاه و صنعت به عنوان یک مثلث به سوی بومی‌سازی دانش و تجهیزات حرکت کرده است و تاکنون موفق به بومی‌سازی بسیاری از تجهیزات مهم شده است. همچنین موفق به ساخت توربین ملی شده‌ایم یعنی صفر تا صد یک توربین را خودمان می‌سازیم، بنابراین به جمع کشورهای سازنده توربین پیوسته‌ایم. همچنین قادر به تعمیر و نگهداری توربین‌هایی هستیم که پیش از این از خارج کشور وارد کرده‌ایم و دیگر به حضور کارشناسان شرکت‌های سازنده نیازیزنداریم. همچنین دستگاه‌های پیگ ۵۶ اینچ، هات‌تپ و کلدکاتر نیز داخلی‌سازی شده‌اند.
بیان این کلمات در زبان شاید ساده به نظر برسد، اما دستاوردهای بسیار بزرگی هستند که خیال ما را از هر جهت آسوده کرده‌اند. تصور کنید هر کدام از مناطق انتقال گاز که به سبب تعمیر یک توربین یا خط لوله تنها به دلیل نبود پشتیبانی شرکت سازنده خارجی مستاصل شود، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ در این سرمای زمستان بدون تردید گاز بسیاری از شهرها و روستاهای مناطق زیر پوشش آن منطقه قطع می‌شود، یا با افت فشار گاز روبه‌رو می‌شود اما جوانان و متخصصان شرکت انتقال گاز اجازه چنین اتفاق‌هایی را نداده‌اند. اینکه می‌گوییم در صنعت گاز به خودکفایی رسیده‌ایم و از دانش بومی بهره‌مندیم و از کالای ایرانی حمایت می‌کنیم در واقعیت خود را نشان می‌دهد. ماموریت ما، یعنی انتقال گاز ایمن، پاک، پایدار و بهره‌ور در همه روزهای سال محقق شده است و این موجب سرافرازی همه کارکنان صنعت انتقال گاز کشور است.
