طرح بومی‎سازی ١٠ گروه خانواده کالاها و تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت به دستور بیژن زنگنه، وزیر نفت با هدف تقویت توانمندی‌های داخلی و اتکای بیشتر صنعت نفت به محصولات سازندگان ایرانی، از اواخر سال ٩٣ در دستور کار قرار گرفت. این ١٠ گروه کالا شامل ساخت تجهیزات سرچاهی و رشته تکمیلی درون‎چاهی، پمپ‌های درون‎چاهی، انواع مته‌های حفاری (صخره‌ای، الماسی، مغزه‌گیری)، انواع شیرهای کنترلی، ایمنی و تجهیزات جانبی، انواع لوله‌ها (لوله‌های جداری بدون درز از ٣,٨ تا ١٣ اینچ، لوله‌های جداری با درز از ٢٠ تا ٣٠ اینچ، لوله‌های مغزی، لوله‌های حفاری و لوله‌های جریانی بدون درز بالای ٦ اینچ)، الکتروموتورهای ضد انفجار و دور متغیر، ماشین‌های دوار (توربین، کمپرسور و پمپ‌ها شامل پمپ‌های گریز از مرکز)، فولادهای آلیاژی، ابزارهای اندازه‌گیری حفاری و ساخت پیگ‌های هوشمند است.

بر اساس این گزارش، دستورعمل حمایت از تجاری‎سازی فناوری‎های مورد نیاز صنعت نفت همسو با اسناد بالادستی شامل سیاست‎های اقتصاد مقاومتی و سیاست‎های بخش نفت، گاز و پتروشیمی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری، اهداف سند چشم‎انداز ٢٠ ساله کشور در حوزه نفت و گاز، بخشی از قانون وظایف و اختیارات وزارت نفت، آیین‎نامه اجرایی قانون حمایت از شرکت‎ها و موسسه‌های دانش بنیان و تجاری‎سازی نوآوری‎ها و اختراع‌ها و همچنین آئین‎نامه تعریف، تصویب، اجرا و نظارت بر پروژه‎های پژوهش و فناوری وزارت نفت تدوین شده است. همچنین اعتبار تجاری‎سازی از محل منابعی مانند صندوق نوآوری و شکوفایی، صندوق توسعه نفت، صندوق حمایت از سازندگان و پیمانکاران و سایر صندوق‎ها و منابع مالی که به‌طور اختصاصی برای صنعت نفت یا حمایت از شرکت‎های دانش‌بنیان در کشور تاسیس شده‎اند، تامین می‎شود.

دستاوردهای صنعت نفت در ساخت ۱۰ گروه کالای نفتی

مهر ماه سال ۹۳ سه قلم کالای کاربردی صنعت نفت شامل آویزه‎های آستری (line hanger)، شیرهای اطمینان درون‎چاهی (SSSV) و راندن رشته‎های تکمیلی (Mono bore) به همت شرکت پتروپارس ساخته شد. راندن رشته‎های تکمیلی یا به اصطلاح Mono boreها در کارخانه تجهیزات تکمیل چاه کیش (KCT) ساخته شد که افزون بر آن امکان ساخت شیرهای اطمینان درون‎چاهی (SSSV) و دیگر وسایل تکمیل چاه نیز از سوی این کارخانه فراهم شد.

خرداد ماه سال ۹۴ نخستین توربین گازی ۴ مگاواتی مدل TMC-۵۲ با توان ۴ هزار و ۵۰۰ اسب بخار از سوی شرکت توربین ماشین خاورمیانه به عنوان مجری پژوهشی و شرکت دانش پایه و با راهبری اداره پژوهش و فناوری شرکت ملی مناطق نفت‎خیز جنوب ساخته شد تا بار دیگر توانمندی سازندگان داخلی رخ نمایی کند. بومی‎سازی این توربین گازی را می‎توان پلی میان حمایت و باور صنعت نفت و مدیران و غیرت توانمندان داخلی فعال در بومی‎سازی این تجهیزات دانست. توربین‎های گازی یکی از اصلی‎ترین تجهیزات مورد استفاده در صنعت نفت به‌ویژه در فرآیند تولید بخش‎های بالادستی است. 

در این میان توربین گازی سولار یکی از پرکاربردترین انواع این توربین‎ها به شمار می‎رود که با توجه به روند سختگیرانه تحریم‎ها و نیز با توجه به اینکه سازنده این نوع توربین آمریکایی است، فرآیند تامین قطعات و روزآمدی آن با مشکلات بسیاری همراه بوده است. این در حالی است که تغییرات حاصله در شرایط فرآیندی کارخانه‎ها، نیاز به استفاده از توربین‎هایی با توان بالاتر را دو چندان ساخته است.

ایران، نخستین سازنده لوله‎های CRA در سطح منطقه می‌شود

 سوم خرداد ماه سال ۹۶ بزرگ‎ترین قرارداد ساخت کالای نفتی در پسابرجام از سوی شرکت ملی نفت ایران به امضا رسید. توان ایران در ساخت این کالا از صفر درصد فعلی به ۱۰۰درصد می‌رسد. قرارداد ساخت لوله‎های CRA (لوله مقاوم در برابر خوردگی) به ارزش تقریبی ۵۵۶ میلیون یورو امضا شد. با امضای این قرارداد میان شرکت ملی نفت ایران و کنسرسیوم شرکت‎های توباچک (TUBACEX) اسپانیا و شرکت فولاد اصفهان، ۶۰۰ کیلومتر لوله مغزی CRA مورد نیاز شرکت نفت و گاز پارس از طریق مشارکت سازندگان داخلی و خارجی تامین می‎شود و افزون‎ بر تامین نیازهای صنعت نفت، دانش فنی تولید لوله‎های آلیاژی به ویژه لوله‎های CRA به‌طور کامل به داخل کشور منتقل و پس از پایان زمان قرارداد، ایران به یکی از تولیدکنندگان این کالای راهبردی در دنیا تبدیل خواهد شد.

فناوری تولید این نوع لوله‎ در انحصار چهار شرکت معتبر دنیاست و با توجه به محدود بودن شرکت‎های صاحب فناوری در تولید رزوه‎های خاص (Premium) در جهان، شرکت توباچک (TUBACEX) اسپانیا با همکاری JFE ژاپن به عنوان یکی از شرکت‎های صاحب لیسانس رزوه‎های خاص، با امضای این قرارداد و در چارچوب نقشه راه تعریف شده، متعهد به انتقال دانش فنی کالای موضوع قرارداد در طول سه سال به شریک ایرانی خود (شرکت فولاد اصفهان) خواهد بود.

لوله مغزی CRA، از جمله تجهیزات پرمصرفی است که در عمر بیش از صد ساله صنعت نفت ایران، همواره از طریق واردات تامین شده است و امضای قرارداد با صاحبان فناوری در این زمینه با هدف انتقال فناوری، کسب دانش فنی و بی‌نیازی از واردات طی سال‎های آینده از مصادیق اقتصاد مقاومتی است که در سایه گشایش‌های برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) امکان‌پذیر شده است.

رونمایی از نخستین مته حفاری دندانه‎ای ساخت داخل

 نخستین مته‌ حفاری دندانه‎ای ساخت داخل با تلاش شرکت ملی مناطق نفت‎خیز جنوب و جهاد دانشگاهی خوزستان بومی‎سازی و در هشتم خرداد ماه سال ۹۶ رونمایی شد. ارزش قرارداد تولید ۸۷۴ مته دندانه‎ای ۴۴۰ میلیارد ریال بوده است. مته حفاری دندانه‎ای جزو کالاهای راهبردی و پرمصرف صنعت نفت است و ساخت آن با تکنولوژی بالا در انحصار چند کشور معدود قرار دارد. شرکت ملی مناطق نفت‎خیز جنوب به منظور استفاده از توان داخلی و قطع وابستگی، پروژه تدوین دانش فنی و ساخت این نوع مته را تعریف کرده است. این مته پس از طراحی‎های پیچیده، ساخت و بررسی‎های آزمایشگاهی در حفاری یکی از چاه‎ها استفاده شد که پس از تأیید کارشناسان حفاری مناطق نفت‎خیز جنوب، به مرحله تولید انبوه رسیده است.

افزایش تولید نفت و صرفه‎جویی ارزی، رهاورد نصب نخستین SRP ساخت داخل

اردیبهشت ماه امسال نخستین پمپ میله‎ای مکشی موسوم به SRP در میدان نفتی آبتیمور نصب شد؛ تجهیزی که به عنوان یکی از ۱۰ قلم کالای اساسی وزارت نفت به کارفرمایی شرکت ملی مناطق نفت‎خیز جنوب و به همت دانشگاه شهید چمران اهواز طراحی و ساخته شده است و نقطه عطفی برای بومی‎سازی تجهیزات و کالاهای صنعت نفت در کشور به شمار می‎رود.

این پمپ ساخت داخل، تولید از لایه سروک چاه آبتیمور-۵۰ را از حداقل ۵۰۰ بشکه در روز افزایش می‎دهد و با افزایش فشار سرچاهی به ۴۰۰ پام، نقش بسزایی در افزایش تولید از میدان و کاهش گازسوزی در منطقه ایفا می‎کند. هم‌اکنون دومین تلمبه از همین نوع پس از پشت سرگذاشتن تست‌های کارگاهی و پیش‌راه‌اندازی، آماده نصب روی چاه ۴۸۰ بنگستان اهواز است که به محض استقرار دکل تعمیراتی، عملیات نصب و راه‌اندازی آن نیز انجام خواهد شد.

براساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده، ۱۳ مجموعه تلمبه‌ بعدی این پروژه نیز تا پایان سال ۹۸ تحویل خواهند شد. با توجه به تجربه میدانی نصب ۳۸ مجموعه SRP ساخت کشور چین و ملاحظات میدانی و محیط زیستی مربوط به آن، این ملاحظات در فرآیند ساخت این پمپ در داخل مدنظر قرار گرفته و ارتقا داده شده است. با توجه به دانش به‌دست آمده در زمینه ساخت پمپ‎های SRP قابلیت عمق نصب بیشتر تا ۲۵۰۰ متر و همچنین افزایش مقدار تولید تا ۲ هزار بشکه در نسل بعدی مدنظر قرار دارد.

افزایش توان تولید چاه، امکان نصب در عمق‌های پایین‌تر و دبی بیشتر، طراحی و ساخت سامانه کنترل هوشمند پیشرفته، ارتقای سطح ایمنی تلمبه و ایمن‌سازی هوشمند و خودکار چاه، امکان طراحی و ساخت با هر مشخصات مورد نیاز، ارتقای مشخصات فنی و رفع عیوب و نواقص سیستم‌های موجود، قطع وابستگی به کشورهای خارجی و اتکای کامل به توان داخل کشور، ایجاد اشتغال مستقیم و غیرمستقیم در سطح استان خوزستان و کل کشور (با توجه به تامین مواداولیه و قطعات موردنیاز از سازندگان داخلی) از جمله برتری‌ها و نقاط قوت این تجهیز بومی‌سازی شده است. خودکفایی در تولید این کالاصرفه‌جویی ارزی قابل توجهی در پی دارد و امیدواریم با توجه خاص دولت این دستگاه در سال حمایت از کالای ایرانی به تولید انبوه برسد.

رونمایی از ۲ پروژه ساخت داخل در دانشگاه امیرکبیر

دو پروژه MWD وGYRO از جمله تازه‌ترین دستاوردهای پژوهشی مربوط به ۱۰ گروه کالاهای اساسی صنعت نفت است که از سوی دانشکده مهندسی انرژی و فیزیک امیرکبیر با هدف بومی‌سازی کالاهای راهبردی صنایع نفت و گاز کشور طراحی و ساخته شده است.

ابزار MWD، قابلیت اندازه‎گیری هدایت مته حفاری به سکوی حفاری را دارد که این ابزار ساخت داخل بوده و کاملا قابل رقابت با نمونه‎های خارجی است. اگر چه امروزه تلاش‎های بسیار زیادی برای بهبود عملکرد MWD انجام شده است، اما شرایطی وجود دارد که سبب می‎شود اندازه‎گیری‎های دستگاه، همراه با خطای غیرقابل حذف باشد.

بنابراین ابزارهای GYRO در شرایط خاص جایگزینی برای MWDها هستند، به‌طوری‌که نه تنها هیچ‌کدام از مشکلات را نخواهند داشت، بلکه دقتی بالاتر نیز نسبت به MWDهای کلاسیک دارند. سوند اندازه‎گیری ابزار GYRO کاملا ساخته شده و در کارگاه، تست روسطحی انجام شده است. شرکت کنترل فرآیند امیرکبیر در ساخت سامانه‎های گوناگون حفاری مشغول تحقیق است، بنابراین آمادگی طراحی و ساخت سامانه‎های LWD Resistivity ،NMR loggig ،Plug و PLT پیشرفته (NMR-PLT) را دارد.

البته دستاوردهای صنعت نفت در ساخت ۱۰ گروه کالای ساخت داخل به اینجا ختم نشده است و در سال‎های اخیر شاهد توانمندی سازندگان داخلی در بومی‎سازی بسیاری از کالای مورد نیاز صنعت نفت و گاز کشور بوده‎ایم. در این گزارش به ارائه برخی از این دستاوردها پرداخته شده است.

رونمایی از ۵ کالای ساخت داخل در ششمین نمایشگاه نفت خوزستان

 نمایشگاه نفت خوزستان در ۱۵ آذرماه سال ۹۳ از پنج کالای ساخت داخل شامل روتور کمپرسور بورسیگ، نشت‎بند لانه زنبوری (HONEY COMB)، نشت‎بند گازی خشک (Dry Gas Seal)، فوران‎گیر چرخشی سرچاهی و مجموعه استافینگ باکس (stuffing box) کمپرسور رونمایی کرد. از این تجهیزات چهار قلم به ماشین‌آلات فرآیندی و یک مورد به اقلام حفاری مربوط می‎شود که با حمایت شرکت ملی مناطق نفت‎خیز جنوب و به‌وسیله شرکت‎های داخلی بخش خصوصی بومی‎سازی شده است.

روتور ناحیه سرد کمپرسور(A.C)، شیر توپی سرچاهی، فوران‎گیر چرخشی سرچاهی، استاتور کمپرسور توربین (CT) ردیف دوم و پمپ بلانچری از جمله پنج قلم تجهیزات در ارتباط با شیرآلات سرچاهی و ماشین‌آلات فرآیندی بوده که با حمایت شرکت ملی مناطق نفت‎خیز جنوب و شرکت‎های داخلی بخش خصوصی بومی‎سازی شده است و در هفتمین نمایشگاه نفت خوزستان از آن رونمایی شد.

مولتی شات و ابزار گاما، دو تجهیز ساخت داخل کاربردی در عملیات حفاری و حاصل همکاری شرکت ملی حفاری ایران با دانشگاه صنعتی امیرکبیر است. ابزار گاما در تشخیص تغییرات لایه‎های زمین کاربرد دارد و گامای طبیعی زمین را آشکارسازی می‎کند و از طریق سیال حفاری به سطح زمین ارسال و پس از مطالعه و تفسیر روی نمودار (LOG) نشان داده می‎شود. مولتی‎شات نیز از ابزار جهت‎یابی است که پس از پایان حفاری چاه کاربرد دارد، به این معنا که جهت جغرافیایی و دما را اندازه‎گیری و حدود ۳ هزار و ۸۰۰ دسته اطلاعات چاه را ذخیره و از طریق کابل‎های ارتباطی به سطح ارسال می‎کند.

تولید آویزه‌های چاه‎های نفت و گاز

 با طراحی و ساخت انواع آویزه‌ها (HANGER) از سوی سازندگان داخلی، نیاز به واردات آن برطرف شده است. براین اساس، آویزه‌ها و پس آویزه‌های آستری، ابزاری درون‎چاهی است که در هنگام تکمیل عملیات حفاری چاه‎های نفت وگاز برای کوتاه کردن زمان بستن لوله‌های آستری تا سطح یا عمیق‎تر کردن چاه‎های قدیمی و دیگر موارد کاربرد دارد.

اسلاتد هایدرولیک هنگر چهار و یک دوم اینج برای نخستین‎بار در کشور با همکاری متخصصان شرکت ملی حفاری ایران و شرکت پارس پولاد طراحی و ساخته شده است که این تجهیز جایگزین هنگرهای مکانیکال می‌شود و در لوله‌های جداری مشبک کاری‌شده کاربرد دارد. از جمله ویژگی هنگرهای هایدرولیک، ضریب اطمینان و متراژ بالا، مناسب بودن برای چاه‎های عمیق، انحرافی و افقی، آسانی کار و کاهش زمان حفاری از جمله ویژگی‎های این آویزه‌ها نسبت به نوع مکانیکی آن است. براین اساس آویزه‎ها در دی ماه سال ۹۴ از سوی شرکت ملی حفاری ایران ساخته شد.

بومی‌سازی نخستین عملگر برقی شیرهای صنعتی در صنعت نفت

 متخصصان داخلی انحصار شرکت‌های انگلیسی، فرانسوی و آمریکایی در ساخت عملگر برقی شیرهای صنعتی را شکستند. طراحی و ساخت ابزار و دستگاه‌های مورد نیاز انجام شده است تا از هزینه‌های گزاف برای خرید دستگاه‌های مشابه خارجی جلوگیری شود. شرکت پایانه‌های نفتی با استفاده از دانش نظری و مهارت‌های عملی متخصصان خود و با همکاری یک شرکت دانش‌بنیان موفق به طراحی و ساخت این عملگر برقی در ایران شد. این نوع تجهیز برای باز و بسته کردن شیرهای صنعتی با سایز بالا کاربرد گسترده‌ای در صنعت نفت، گاز و پتروشیمی دارد و به مدت یک سال در پایانه نفتی خارک نصب شده و همه مراحل آزمایشی خود را با موفقیت پشت سر گذاشته است.

توانمندی سازندگان داخلی در عرصه‎های مختلف

برای نخستین‎بار یک دستگاه شیر ایمنی به‌وسیله یک سازنده داخلی در منطقه عملیاتی سیری در اسفند ماه سال ۹۴ طراحی و ساخته شد. این شیر اطمینان ۴ در ۶ اینچ کلاس ۱۵۰ به وزن ۱۱۵ کیلوگرم با حمایت‎های واحد برنامه‌ریزی، توسعه و حمایت از ساخت داخل مدیریت تدارکات شرکت نفت فلات قاره ایران عملیاتی شده است.

همچنین کوپلینگ توربین سولارساترن با ۱۰۳۰ساعت کارکرد با دور ۲۲۰۰rpm برای نخستین‎بار در شرکت بهره‎برداری نفت و گاز آغاجاری در آبان ماه ۹۵ طراحی و ساخته شده و در چرخه تولید قرار گرفته است.

هشتمین نمایشگاه تخصصی صنعت نفت خوزستان در سال ۹۵ شاهد رونمایی از ۶ کالای راهبردی صنعت نفت با هدف رفع وابستگی و تکمیل زنجیره تولید داخل از سوی سازندگان داخلی بود.

روتور کمپرسور الیوت، روتو توربین (نیرو GEC۹)، پمپ فرایندی BB۳ (طراحی و ساخت)، دستگاه فوران‎گیر چرخشی مدل شیفر سایر ۲۰ اینچ، Flame Tube توربین گازی رستون TB۴۰۰۰، پکیچ پمپاژ تزریق پساب واحدهای نمکزدایی (طراحی و ساخت) از جمله تجهیزات کاربردی ساخته شده از سوی سازندگان داخلی است.

روتور کمپرسور الیوت برای تزریق گاز در میدان‎ها و بازآوری و افزایش توان تولید، داخلی‎سازی شده است.

روتور توربین – نیرو۹ GEC نیز با هدف افزایش کارایی به توربین مبدل گاز متصل می‌شود.

پمپ‌های فرایندی BB۳ که طراحی و ساخت آن در داخل انجام شده است با هدف پمپاژ نفت خام به کار می‌رود.

دستگاه فوران‎گیر چرخشی مدل شیفر نیز که از سوی سازندگان داخلی تولید شده است برای مهار فوران چاه‌های نفت و گاز به هنگام عملیات حفاری و تعمیر به کار می‌رود.

پکیج پمپاژ تزریق پساب کارخانجات استحصال نفت (واحدهای نمک‎زدایی) قابلیت تزریق پساب ۸ هزار تا ۱۳ هزار بشکه در روز را دارد و فشار تزریق پساب را تا حداکثر ۱۵۰۰ psi متحمل می‎شود. این پکیج منطبق با استانداردهای زیست محیطی است و جایگزینی مناسب برای پمپ‌های چند مرحله‌ای BB۳ و  BB۵ است.

روتور کامل کمپرسور گازی سولارC۱۶ با گشتاور ۲۲۵۰۰ دور در دقیقه، توان ۴ هزار اسب بخار و فشار کاری ۲۰۷ بار، پمپ میله‎ای مکشیSRP با طول کورس ۷ متر، توان موتور ۴۵ کیلو وات و میانگین ظرفیت ۸۰۰ بشکه در روز، روتور کامل پمپ دیوید براون با کاربرد تزریق آب زائد و ظرفیت ۳۰ هزار بشکه در روز و پمپ BB۳ با گنجایش ۹۶ مترمکعب برساعت، ارتفاع ۲۷۰ متر و قدرت ۱۳۲ کیلو وات، تجهیزاتی است که در نهمین نمایشگاه تخصصی ساخت داخل تجهیزات صنعت نفت خوزستان رونمایی شد. این کالاها با حمایت شرکت ملی مناطق نفت‎خیز جنوب برای نخستین‎بار در کشورساخته شده‎اند.

در همین حال، جایگاه شیر فرازآوری Side pocket mandrel ۲-۷,۸، مته صخره‌ای راکت بیت ۸ و ۱.۲ اینچ، فلو کامپیوتر S۶۰۰ برای سنجش جریان سیال نفت خام و گاز طبیعی، لوله‌های جریانی بدون درز با سایز ۶ اینچ و روتور کمپرسور گازی سولار C۱۶ با سرعت دورانی ٢٢٥٠٠ دور در دقیقه با فشار کاری ٢٠٧ بار و توان ٤ هزار اسب بخار پنج قلم کالای ساخت داخل است که در دهمین نمایشگاه تخصصی ساخت تجهیزات صنعت نفت خوزستان رونمایی شد.