وقوع سیلاب پنج شنبه شب ۲۴ خرداد در محور چالوس به کرج در حوالی رستوران دربند که منجر به بروز خسارات زیاد و مفقود شدن سه نفر شد،سوالات و اما اگرهای زیادی را به دنبال داشت. به عنوان مثال، اینکه آیا صاحب رستوران به حریم رودخانه تجاوز داشته است یا خیر؛این نکته را از نظر مدیران منابع طبیعی و آب منطقه ای مورد بررسی قرار دادیم.
پنج شنبه ۲۴ خرداد حوالی ساعت ۲۰:۳۰ بارش های رگباری در ارتفاعات چالوس منجر به جاری شدن سیلاب از ارتفاعات به سمت جاده اصلی محور در محدوده رستوران «دربند» در ۴۰ کیلومتری چالوس به سمت کرج و تهران شد که این سیل علاوه بر انسداد جاده ،خسارات جانی و مالی را به دنبال داشت.
وقوع سیلاب همه خودروهایی که در پارکینگ رستوران دربند پارک کرده بودند را با خود به داخل رودخانه چالوس برد و علاوه بر آن اعضای یک خانواده شامل مادر و دو فرزند دختر و پسر که برای صرف شام یا چای در مقابل رستوران بودند را مفقود کرد.
از همان ساعات اولیه و با وجود بارش سنگین چند تیم امدادی، هلال احمر و راهداری برای بازگشایی جاده و نیز یافتن مفقودین به منطقه اعزام شدند.
بررسی های اولیه نشان می داد رستوران دربند که تاکنون چهار بار سیل را از سال ۹۴ تاکنون تجربه کرده است در مسیر سیل بوده و بارش شدید باران در بالادست موجب جاری شدن سیل شده است اما به گفته محمد میردار صاحب رستوران این ساختمان تا ۱۶۰۰ متر جزو مستثنیات است و مجور ساخت و بیمه دارد اما مسئولان امور آب و منابع طبیعی بر این عقیده هستند که محل پارکینگ رستوران خارج از میزان مستثنیات رستوران بوده است و آنچه اتفاق افتاده است در همین مکان بوده است.
مهرداد خزایی پول مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران نوشهر در گفت‌وگو با ایسنا، با بیان اینکه حوزه آبخیز «میسر» مساحتی بالغ بر سه هزار و ۱۵۰ هکتار است که خروجی این حوزه به رستوران دربند واقع در محور کندوان در ۴۰ کیلومتری چالوس ختم می‌شود،اظهار کرد: این حوزه در واقع بخشی از حوزه ولی آباد است که ۹ هزار و ۶۰۰ هکتار وسعت دارد و در بالا دست خود از خروجی رودخانه به سمت بالا قسمت اعظم آن پوشش گیاهی مرتعی است که کاملا حفاظت شده است.
وی افزود:بخش دیگر این منطقه جنگل است و در واقع هزار و ۶۰۰ هکتار آن مرتع و مابقی جنگل است که بیشتر این منطقه صخره ای است یعنی چیزی در حدود ۱۷۰۰ هکتار عرصه ای داریم که شیب بسیار تندی دارد و صخره ای است.
مدیر کل منابع طبیعی و آبیزداری مازندران نوشهر تصریح کرد: وضعیت خاص این حوزه آبخیز باعث شده است که با کوچکترین بارندگی مخصوصا اگر به صورت «کنوکسیونی » باشد (یعنی توده‌ای از هوا در فصل گرم شکل می گیرد و بارش شدید در مدت زمان کوتاهی رخ می‌دهد) باعث می‌شود در آن نقطه سیلاب رخ دهد.
خزایی پول با بیان اینکه این حوزه در بالادست دارای شیب حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد یعنی شیب زیاد است،گفت: وقتی شیب عرصه زیاد باشد و شکل حوزه به نوعی باشد که انتهای حوزه در زمان بارندگی در مدت زمان کوتاه به خروجی می‌رسد نشان می دهد این حوزه یک حوزه حساس است.
جمع آوری درختان شکسته در سال گذشته در این حوزه
وی خاطر نشان کرد: سال گذشته در اولین گام طبق مطالعات اولیه سرشاخه و درختان شکسته و افتاده را جمع کردیم که چیزی در حدود ۹۲ متر مکعب چوب آلات شکسته افتاده در بستر رودخانه جمع آوری شد و در سیل اخیر نیز آنچه آورده سیل بود گل و لای و سنگ بود یعنی درختانی به آن شکل نداشتیم.
پاسخگو نبودن خروجی آب در زمان بارندگی شدید
مدیر کل منابع طبیعی وآبخیزداری مازندران نوشهر با تاکید بر اهمیت خروجی حوزه بیان کرد: وقتی یک حوزه ای با این وسعت بارندگی که بر اساس آمار هواشناسی ۳۲ میلی متر بارندگی در مدت یک ساعت و نیم رخ داد در هر حوزه ای باشد حجم خروجی و روان آب آن بالا می رود و آن خروجی پاسخگو نیست.
خزایی پول خاطر نشان کرد: از سوی دیگر خود جاده قدیم کندوان دقیقا در خروجی این حوزه قرار گرفته است یعنی سیل با ارتفاعی بالغ بر دو تا سه متر باید از آن خروجی خارج شود و متاسفانه خروجی این حوزه یک خروجی خیلی باریک است که به رستوران دربند ختم می شود و اگر رستورانی هم وجود نداشت این آب برای خارج شدن دو تا سه متر بالای جاده را می گرفت.
وی ادامه داد: درست است که ساخت و سازهای غیر مجاز و پارک خودرو این موضوع را تشدید کند اما اصل قضیه این است که خروجی این حوزه مناسب نبوده است.
این مسئول یادآور شد: اداره کل منابع طبیعی مازندران نوشهر یک مطالعه در این منطقه انجام داد و به این نتیجه رسیدیم که در درجه اول به قسمت بالا نمی توان دسترسی پیدا کرد حدودا بیش از ۱۰ کیلومتر رودخانه داریم و اگر ما می‌خواهیم طرح آبخیزداری را پیاده کنیم باید تا انتهاترین قسمت برویم و این امکان پذیر نیست چون شیب بسیار زیادی دارد و از سوی دیگر منطقه حفاظت شده البرز مرکزی است.
محدودیت اجرای طرح در منطقه حفاظت شده البرز مرکزی
خزایی پول اجرای سازه های سنگی بدون اجازه و تعامل با محیط زیست را امکان پذیر ندانست و گفت: پیش بینی ما این است سه سد در این منطقه ایجاد کنیم که دوتا رسوب گیر و دیگری سرشاخه گیر باشد که بتوان آورده‌ها را در پشت آن تثبیت کنیم و این موضوع نیاز به مطالعات جامع و کاملی دارد زیرا اگر دقیق انجام نشود ممکن است با اینکار سیل را تشدید کنیم و آب پشت سد جمع شود و باعث تخریب فراوان شود.
اجرای سه سد و مطالعات آن نیازمند ۲۰ میلیارد تومان اعتبار است
وی با تاکید بر اینکه برای مطالعه و اجرای این سه سد نیاز به ۲۰ میلیارد تومان اعتبار است،افزود: متاسفانه در یکی دو سال گذشته اعتبار آبخیزداری ما خیلی کم بود و کل حوزه را باید پوشش دهیم.
تناسب نداشتن پل خروجی رودخانه با میزان آورده از بالادست
مدیر کل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران نوشهر در ادامه متذکر شد: خروجی این حوزه به پلی در جاده کندوان ختم می‌شود که این پل به هیچ عنوان با میزان آورده از بالادست تناسب ندارد وحتی اگر رستوران را جمع کنیم و دره را باز کنیم بازهم باید خروجی ما به رودخانه اصلی خروجی مناسب با دبی از بالا دست باشد.
خزایی پول در ادامه اظهار کرد: رستوران دربند۱۶۰۰ متر مستثنیات دارد و در نقشه های قدیمی رستوران قدیمی موجود بوده است و اینکه تغییر و تحولاتی انجام شده است و محل پارکینگ خودروها اضافه شده است را باید امور آب نظر دهد.
وی یادآور شد: اینکه گفته می شود پوشش گیاهی در بالادست از بین رفته است اینگونه نیست و هیچ گونه تخریب پوشش گیاهی و دام مازاد وجود ندارد و بخش زیادی پوشش جنگلی دارد که از گونه های اندمیک و هیرکانی است اما شدت بارندگی به حدی زیاد بود که خروجی دبی سیلاب ما نسبت به محلی که به رودخانه اصلی وصل می‌شود مناسب نبوده است.
مدیر کل منابع طبیعی تاکید کرد: حتما باید سه سد پشت سر هم باشد و اگر یک سد فقط احداث شود با اولین سیلاب تخریب خواهد شد که این پروژه ها با اعتبار ۵ میلیارد تومانی قابل اجرا نیست.
در بخشی دیگر از اظهارنظر مسئولان آب منطقه‌ای مازندران نیز سید محمد موسوی معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای مازندران سیل ۲۴ خرداد جاده چالوس را بر اثر «جریان واریزه‌ای» دانست و گفت: سیل شامگاه ۲۴ خرداد در منطقه دزدبن جاده چالوس ناشی از جاری شدن روان‌آب بر اثر رگبارهای نقطه‌ای در ارتفاعات این منطقه بود که همراه با سنگ‌ها، واریزه کوهی، چوب و گل و لای در مسیل منتهی به یک واحد پذیرایی حاشیه جاده جریان واریزه‌ای ایجاد کرد و خساراتی به بار آورد.
وی با بیان اینکه سیل پنجشنبه گذشته در جاده چالوس ناشی از طغیان رودخانه چالوس نبود، اظهار کرد: طبق پیش‌بینی‌ها رگبارهای نقطه‌ای از ساعات پایانی روز پنجشنبه آغاز شد و در ارتفاعات نیز شاهد بارندگی‌های بسیار شدید بودیم که منجر به جاری شدن روان‌آب در برخی نقاط استان از جمله ارتفاعات چالوس شد.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای مازندران افزود: در محدوده جاده چالوس طبق پیش‌بینی‌ها بارندگی شدیدی رخ داد که منجر به طغیان رودخانه نشد، اما با جاری شدن سیلاب حاوی روان‌آب، واریزه‌های کوهی و چوب در دره دزدبن خساراتی را در نقطه تلاقی مسیر سیلاب با جاده و رودخانه بر جای گذاشت.
به گفته موسوی در نقطه تلاقی مسیل و جاده، حجم بالای واریزه کوهی و چوب آب‌گذر زیر جاده (کالوِرت) را بست و جریان سیلاب از روی جاده وارد رودخانه چالوس شد.
موسوی خاطرنشان کرد: در زمان وقوع سیل دِبی آب رودخانه چالوس هشت متر مکعب بر ثانیه بود و رودخانه روندی عادی داشت، حدود ساعت ۲۰:۳۰ پنجشنبه جریان سیلابی به جاده و رودخانه رسید که با توجه به استقرار یک واحد پذیرایی در قسمت انتهایی مسیل به دلیل توقف خودروهای مسافران در مجاورت و پارکینگ رستوران منجر به وقوع خسارت شد.
وی درباره دِبی این سیلاب نیز اظهار کرد: جریان طغیانی این سیلاب که آغاز تا فروکش کردن آن حدود ۳۰ دقیقه بود، بر اساس مقطع‌برداری‌های انجام شده در زمان پیک ۳۴ متر مکعب بر ثانیه بود که حدود یک‌ششم حجم پیک سیلاب هفتم مرداد ۱۴۰۲ در منطقه واسپول چالوس است.
معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای مازندران با بیان اینکه جریان‌های واریزه‌ای قدرت تخریب بالایی دارند، تصریح کرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که حداکثر ۳۰ درصد این سیلاب را آب تشکیل می‌داد و مابقی آن واریزه کوهی، سنگ، چوب و گل و لای بود و به همین دلیل نیز قدرت تخریب آن در نقطه تلاقی با جاده بالا بود و چند خودرو را با خود برد.
موسوی با اشاره به توپوگرافی منطقه وقوع سیل و مسیر سیلاب گفت: طول این مسیل که از ارتفاع چهار هزار متری آغاز می‌شود و تا ارتفاع حدود ۲ هزار متری امتداد می‌یابد نزدیک به ۱۱ کیلومتر است. در این ۱۱ کیلومتر هیچ رودخانه و سازهای وجود ندارد. میانگین شیب این مسیل در طول ۱۱ کیلومتر ۶۷ درصد است که شیب بسیار بالایی برای یک مسیر جریانی محسوب می‌شود.
وی خاطرنشان کرد: مسیل‌ها به مرور زمان و بر اثر جریان‌های سیلابی ایجاد می‌شوند و طبیعی است که هر جا مسیلی وجود داشته باشد یعنی امکان جاری شدن سیلاب هم در آن وجود دارد. بر همین اساس همواره تاکید می‌کنیم که هرگونه ساخت و ساز در بستر مسیل و همچنین توقف در این نقاط هنگام بارندگی و حتی در روزهای گرم سال ممکن است خسارات جبران‌ناپذیری را در پی داشته باشد.
