خراسان: با اين که اخباري نظير افزايش آمار مبتلايان به بيماري هاي قلبي و عروقي در کشور به اخباري تکراري تبديل شده اما ابعاد گسترده اين دسته از بيماري ها و پيامدهاي اقتصادي، رواني و اجتماعي آن چنان است که امر اطلاع رساني و آموزش مردم در اين حوزه را ضروري مي سازد. اختصاص ۷۰ درصد هزينه هاي درمان کشور به بيماري هاي قلبي و عوارض آن، ابتلاي ۵۰ درصدي زنان ايراني به چاقي و اضافه وزن، افزايش عوامل خطرزا در رژيم غذايي مانند مصرف قند و نمک و چربي، رواج نوشابه هاي صنعتي، ابتلاي ۳۰ درصدي ايراني ها به ديابت و در پيش گرفتن سبک زندگي ناسالم توسط اکثر مردم خبرهاي خوشي در حوزه سلامت نيست و با توجه بر گستردگي اين مشکلات هرگز نبايد امر آموزش و اطلاع رساني را متوقف کرد. به ويژه اين که يکي از عادت‌هاي غذايي ما ايرانيان خوردن غذاهاي شور، شيرين ويا چرب است. در واقع ما غذايي را خوشمزه مي دانيم که علاوه بر چربي زياد شور يا شيرين هم باشد. در صورتي که اگر هر يک از ما فقط چند توصيه کارشناسان مثل حذف نوشابه هاي صنعتي، کم کردن نمک و چربي هاي اشباع شده را در رژيم غذايي خود به کار بنديم، چندين گام به سمت حفظ سلامت قلب خود و خانواده برداشته ايم. نکته اين جاست که همان طور که بيماري هاي قلبي - عروقي يک شبه بروز پيدا نمي کند، پيشگيري از آن نيز يک شبه رخ نمي دهد و بايد طي ساليان متمادي براي حفظ سلامت قلب تلاش کرد. در اين گزارش به يکي از مهم ترين مباحث اين حوزه يعني نقش تغذيه در ابتلا يا پيشگيري از بيماري هاي قلبي پرداخته ايم.
پيشگيري از دوران کودکي
زمينه ابتلا به بيماري نظير آترواسکلروز يا تصلب شرايين معمولا از دهه هاي اول زندگي شروع مي شود. به همين علت اگر بخواهيم درباره پيشگيري از ابتلا به اين دسته از بيماري ها سخن بگوييم، لازم است از دهه هاي اول زندگي و گروه هاي جوان شروع کنيم. دکتر محمدجواد حسين زاده متخصص تغذيه و عضو هيئت علمي دانشگاه تهران با بيان اين مطلب به خراسان مي گويد: علاوه بر تغذيه، سبک زندگي نيز در ابتلا به اين بيماري ها تأثيرگذار است و به همين دليل است که نگراني زيادي بابت افزايش چاقي در کودکان وجود دارد؛ زيرا اين دسته از کودکان بيش از همسالان خود در معرض ابتلا به بيماري هاي قلبي قرار دارند. در دهه هاي اول زندگي افراد بايد علاوه بر تنظيم مواد غذايي دريافتي، به ورزش توجه ويژه اي داشته باشند. زيرا زمينه ژنتيک و ديگر عوامل خطر از دهه هاي اول زندگي در بروز آترواسکلروز نقش دارد.
توجه به دريافت درشت مغذي ها يعني کربوهيدرات، پروتئين و چربي و توجه ويژه به دريافت چربي در افرادي که در معرض بيماري هاي قلبي هستند يکي از کليدي ترين توصيه هاي تغذيه اي براي پيشگيري از ابتلا به اين دسته از بيماري هاست. دريافت چربي روزانه از کل انرژي بايد فقط ۲۵ تا ۳۰ درصد باشد. براي افرادي که در معرض بيماري هاي قلبي هستند، مهم تر از رعايت ميزان دريافت چربي، نوع چربي دريافتي است. چربي هاي اشباع صددرصد در بروز اين بيماري ها نقش دارد. اسيدهاي چرب ترانس در فرآيند هيدروژنيزاسيون روغن هاي نباتي و تبديل به روغن جامد تشکيل مي شود که اگر از حد استاندارد بالاتر باشد، زمينه ابتلا به بيماري هاي قلبي و حتي مقاومت نسبت به انسولين در بدن ايجاد مي شود. هم اکنون بسياري از تنقلات و غذاهاي آماده حاوي اسيدهاي چرب ترانس است و حتي در دهه هاي اول زندگي مصرف آن ها توصيه نمي شود. علاوه بر لزوم اطلاع رساني به مردم، سيستم هاي نظارتي و بهداشتي نيز بايد بر استفاده از روغن و اسيدهاي چرب ترانس در کارخانه هاي توليد کننده انواع مواد غذايي نظارت دقيق داشته باشند. همچنين دکتر محمدجواد زيبايي نژاد رئيس ششمين کنگره خاورميانه اي قلب و عروق درباره مصرف چربي ها به ايسنا مي گويد: چربي ها به چند دسته تقسيم مي شود چربي هاي مفيد (HDL) که بايد در بدن افزايش پيدا کند و در نتيجه مصرف ماهي ها و داشتن تحرک محقق مي شود. LDL چربي هاي مضري است که سطح آن ها در بدن بايد کاهش پيدا کند. تري گليسيريد نيز نوعي چربي است که به ويژه در زنان نبايد افزايش پيدا کند زيرا موجب ابتلا به بيماري هاي قلبي مي شود.
دکتر زيبايي نژاد با بيان اين که فريز کردن گوشت باعث افزايش LDL مي شود، گفت: بر اثر فريز شدن تغييرات متابوليسم در گوشت رخ مي دهد که به افزايش LDL منجر مي شود. غذاهاي فوري و آماده هم همين تأثير را دارد و يکي از نشانه هاي افزايش اين نوع چربي، افزايش چربي دور شکم است.
چربي هاي مفيد
افرادي که در معرض ابتلا به امراض قلبي هستند، بايد علاوه بر کاهش دريافت چربي هاي مضر، چربي هاي مفيد مثل مشتقات امگا ۳ را در برنامه غذايي خود وارد کنند. دکتر حسين زاده ادامه مي دهد: افزايش مصرف امگا ۳ بدون افزايش کالري دريافتي از طريق ساير چربي ها به حفظ سلامت قلب کمک مي کند زيرا اين دسته از چربي ها نقش حفاظتي از سيستم قلبي و عروقي را دارد.همچنين روغن زيتون به شرط رعايت ميزان مصرف و نحوه استفاده بسيار مفيد است.
در مجموع مصرف چربي ها در رژيم غذايي بايد به گونه اي تنظيم شود که ميزان مصرف چربي هاي اشباع از ۷درصد کل انرژي دريافتي بدن افزايش پيدا نکند. خوب است بدانيد به ازاي هر يک گرم چربي، ۹ کيلو کالري انرژي توليد مي شود، در صورتي که اين ميزان درصورت مصرف يک گرم کربوهيدرات يا پروتئين فقط ۴کيلو کالري است. به همين علت است که ميزان مصرف چربي بايد بسيار کمتر از دريافت کربوهيدرات ها يا پروتئين ها در بدن باشد.
بنا به توصيه انجمن قلب آمريکا مصرف چربي هاي اشباع که بيشتر در منابعي با منشاء حيواني وجود دارد، مثل گوشت يا لبنيات بايد به حداقل برسد. استفاده از لبنيات کم چرب در افرادي که در معرض ابتلا به اين دسته از بيماري ها هستند يک اصل مهم است؛ مصرف گوشت بايد محدوديت داشته باشد و مصرف روغن هاي حيواني به هيچ عنوان توصيه نمي شود.
همچنين دريافت کلسترول که منشاء حيواني دارد، با محدوديت دريافت ۲۰۰ميلي گرم در روز توصيه مي شود. به اين ترتيب مواد غذايي با منشاء حيواني در رژيم غذايي مبتلايان به امراض قلبي محدوديت دارد. مصرف ماهي و دريافت پروتئين از طرق ديگر مثل استفاده از حبوبات استفاده کمتر از موادغذايي سرخ کردني و تدابير لازم براي دريافت پروتئين کافي از ديگر توصيه ها در اين زمينه است.
حذف غذاهاي خوشمزه
به طور کلي حذف غذاهاي خوشمزه در رژيم غذايي مردم به کاهش آمار مبتلايان به بيماري هاي قلبي منجر مي شود. دکتر فريدون نوحي رئيس انجمن قلب و عروق ايران با بيان اين که مصرف نمک در کشور چند برابر استاندارد جهاني است به ايسنا مي گويد:مردم بايد غذاهاي خوشمزه کمتر بخورند. غذاي خوشمزه غذايي است که شور، شيرين و چرب است. اگر اين مورد رعايت شود، حجم کالري که وارد بدن مي شود، کاهش مي يابد. نوع دريافت کالري در رژيم غذايي مردم حائز اهميت است و بايد در اين زمينه اطلاع رساني شود. متاسفانه کودکان و نوجوانان به مصرف تنقلاتي مثل چيپس، پفک و پيتزا که حاوي روغن و نمک فراوان است روي آورده اند که صد درصد بيماري زاست و درآينده براي سيستم قلبي و عروقي آنها مضر است. همچنين دکتر زيبايي نژاد با بيان اين که روزانه حدود ۶گرم نمک فقط از طريق نان وارد بدن ما مي شود، مي گويد: ميزان مجاز مصرف نمک در رژيم غذايي روزانه ۴ تا ۵ گرم است اين درحالي است که از طريق نان حدود ۶گرم نمک وارد بدن ما مي شود و مقدار زيادي نمک هم در غذا، تنقلات شور و ترشي مصرف مي کنيم.
وي با اشاره به نتايج مطالعه اي که حدود ۵سال اخير در شيراز انجام شد،ادامه مي دهد: ۵سال قبل بيش از ۷۰درصد نانوايي هاي شيراز بيش از حد مجاز از نمک استفاده مي کردند اما در حال حاضر اين آمار به ۳۰درصد کاهش يافته است. با اين حال هنوز نمک زيادي از طريق مصرف تنقلات، پسته و تخمه، ترشي و خيارشور وارد بدن ما مي شود. هم چنين مردم بايد روزانه ۵بار ميوه و سبزي بخورند زيرا بدن قادر به ساخت ويتامين هاي A و C نيست بنابراين بايد مواد حاوي اين ويتامين ها را مصرف کنند. از طرف ديگر همه افراد بايد عادت کنند روزانه نيم ساعت فعاليت بدني داشته باشند. زيبايي نژاد درباره وضعيت ابتلا به بيماري هاي قلبي و عروقي در مقايسه با ديگر کشورهاي خاورميانه گفت: وضعيت چربي خون در ايران از اين کشورها بالاتر نيست البته ايران در زمينه پيشگيري وضعيت بهتري دارد هرچند اطلاعات و ارقام اين کشورها به ۸سال قبل برمي گردد. وي افزود: ايران در برخي زمينه ها با کشورهاي پيشرفته اي مثل فرانسه قابل مقايسه است اما در برخي زمينه ها مانند مرگ و مير ناشي از ابتلا به بيماري هاي قلبي و عروقي، آمار بيشتري از کشورهاي عربي خاورميانه دارد يا با آن ها برابر است. در زمينه ابتلا به فشار خون و ديابت، ايران وضعيت بهتري نسبت به کشورهاي عربي خاورميانه دارد اما در زمينه چاقي به ويژه در زنان آمار کشورمان يا با کشورهاي عربي خاورميانه برابر يا از آنان بيشتر است.
