برنامه‌ریزی کلان کشور برای صنعت راهبردی پتروشیمی، به سمتی است که قرار است رتبه نخست تولید خاورمیانه را به دست آورد و این هدف‌گذاری با توجه به مسیر طی شده در سال‌های اخیر، دیگر دور از دسترس نیست، هرچند دست‌اندازی جهانی این هدف را در نظر داشته است.
صنعت پتروشیمی، به عنوان متولی توسعه‌ای صنعت پایه و زیربنایی در اقتصاد کشور، برای دستیابی به اهداف افق ۱۴۰۴ و مقام نخست منطقه‌ای در تولید محصولات پتروشیمی از لحاظ ارزش و توسعه زنجیره ارزش محصولات و جلوگیری از خام‌فروشی، اجرای ۵۲ طرح جدید را که عمدتا از گاز طبیعی به عنوان خوراک استفاده می‌کند، مدنظر قرار داده است.
این طرح‌ها در قالب برنامه‌های ششم و هفتم توسعه صنعت پتروشیمی کشور برنامه‌ریزی شده‌اند. با این حال، نگاه سیاسی به اقتصاد ایران، درصدد سنگ‌اندازی در مسیر این راه مهم طی شده از صنعت پتروشیمی است.
سیدرضا نوروززاده، معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی و مدیرعامل شرکت ملی صنایع پتروشیمی درباره این سنگ‌اندازی‌ها که با عناوین «تحریمی» تدارک دیده شده‌اند، می‌گوید: بدون شک کسانی که بحث تحریم‌ها را مطرح می‌کنند، با هدف خدشه وارد کردن به کشور آن را مطرح می‌کنند و اگر بدون تاثیر بود، این همه هزینه برای در تنگنا قرار دادن یک کشور صرف نمی‌کردند.
وی در این باره گفته است: با توجه به این که یک دوره تحریم‌ها را پشت سر گذاشته‌ایم، تجربه کافی داریم.
معاون وزیر نفت در امور پتروشیمی، این مسئله را یادآور میشود که از سویی با توجه به این‌که ایران، دارای ثروت غنی طبیعی و دارای توانمندی است، به کمک منابع انسانی تحصیلکرده باید مسیرهای مناسب را یافت و تکیه آن بر ساخت داخل و ظرفیت آنها باشد.
نوروززاده بر این مسئله تاکید می‌کند که ما طرفدار تحریم نیستیم و از آن استقبال نمی‌کنیم، اما زمانی که رخ داد، ما هم مسیر خود را طی می‌کنیم. در تحریم گذشته نیز تولید و صادرات هیچ محصولی خدشه‌دار نشد و روی دست نماند.
وی اظهار امیدواری کرد که براساس برنامه‌ریزی در بخش خصوصی و سیاستگذاری دولت در بخش پتروشیمی با یک انسجام و هماهنگی از این پیچ عبور کنیم.
مشکل حادی نخواهیم داشت
علی محمد بساق‌زاده، مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی نیز در این باره گفته است: هم اکنون اتحادیه اروپا، روسیه، چین و سازمان ملل متحد با ایران همراه هستند. با آن‌که چارچوب‌های آمریکا سخت‌تر شده است، اما فکر می‌کنم با توجه به مزیت‌های موجود در صنعت پتروشیمی، از جمله خوراک و همچنین توانایی‌های ساخت داخل که به پیشرفت‌های مناسبی دست یافته است و در این عرصه حرفی برای گفتن دارد، مشکل حادی نخواهیم داشت.
وی با تاکید بر این‌که شرایط جدید برای صنعت پتروشیمی ایران مانع نخواهد بود، تصریح کرد: برای تداوم و اجرای فعالیت پروژه‌ها انتظار است که سرعت عمل بیشتری داشته باشیم. قابل انکار نیست که تامین نقدینگی از خارج برایمان موثر بود، اما با تشکیل هلدینگ‌های ایجاد شده در صنعت پتروشیمی، تولید مجتمع‌ها پشتوانه طرح‌ها هستند.
مدیر طرح‌های شرکت ملی صنایع پتروشیمی، همچنین به این مسئله اشاره می‌کند که مجتمع‌های پتروشیمی، همانگونه که در تحریم‌های گذشته هیچ مانعی برای تولید نداشتند، هم اکنون نیز با این مشکل روبه‌رو نخواهند شد.
کجا ایستاده‌ایم؟
مسئولان صنعت پتروشیمی کشور برآورد کرده‌اند که در سال ۹۷ تولید محصولات پتروشیمی افزایش خیره‌کننده‌ای خواهد داشت.
تولید محصولات پتروشیمی از ۴۰ میلیون و ۶۰۰ هزار تن در سال ۹۲ به رقم ۵۴ میلیون تن در سال ۹۶ رسیده است. به این ترتیب، هدف افزایش صادرات نیز محقق میشود، به‌طوری که افزایش اعجاب‌انگیز ۷۵ درصدی در سال‌های ۹۲ تا ۹۶ مشاهده میشود.
صادرات محصولات پتروشیمی در سال ۹۲ معادل ۱۲ میلیون و ۸۰۰ هزار تن بوده که در سال ۹۴ به ۱۸ میلیون و ۸۰۰ هزار تن رسیده است، همچنین عملکرد این شاخص در سال ۹۵ معادل۲۰ میلیون و ۴۰۰ هزار تن و در پایان سال ۹۶ معادل ۲۲ میلیون و ۴۰۰ هزار تن بوده است.
صادرات محصولات پتروشیمی در نیمه نخست سال ۹۶ معادل۱۱ میلیون و ۲۰۰ هزار تن بوده که نسبت به مدت مشابه سال پیش از آن (۱۰ میلیون و ۳ هزار تن) ۸,۷ درصد افزایش نشان می‌دهد. این شاخص در پایان سال ۹۶ به رقم ۲۲ میلیون و ۴۰۰ هزار تن رسید که افزایش ۷۵ درصدی را به نسبت سال ۹۲ رقم زده است.
در عین حال، فروش محصولات نهایی مجتمع‌های پتروشیمی شامل فروش داخلی خالص (بدون احتساب فروش داخلی بین مجتمعی) و صادرات در سال گذشته، ۳۰ میلیون و ۷۰۰ هزار تن بوده که نسبت به سال پیش از آن، چیزی حدود ۳ میلیون و ۱۰۰ هزار تن افزایش داشته که برابر با رشد ۱۱ درصدی است.
براساس تازه‌ترین گزارش‌های رسمی، در سه ماه بهار امسال، میزان تولید صنعت پتروشیمی کشور از مرز ۱۳ میلیون و ۲۰۰ هزار تن عبور کرده است. کل ارزش صادرات پتروشیمی در سال گذشته، ۱۲,۰۱۲ میلیارد دلار اعلام شده که به نسبت رقم ۹.۵۴ میلیارد دلار سال پیش از آن، ۲۵ درصد افزایش درآمدهای صادراتی مشاهده میشود.
مقدار اتان مصرفی مجتمع‌های پتروشیمی در دولت‌های یازدهم و دوازدهم به دنبال راه‌اندازی فازهای جدید میدان گازی پارس‌جنوبی روند افزایشی داشته، به‌طوری که از ۲ میلیون و ۷۰۰ هزار تن در سال ۹۲ به ۴ میلیون و ۷۰۰ هزار تن در سال ۹۶ افزایش یافته است.
از سوی دیگر، متعاقب راه‌اندازی فازهای جدید در پارس جنوبی، مقدار اتان مصرفی مجتمع‌های پتروشیمی در سال‌های اخیر، از روند افزایشی برخوردار شد، به‌طوری که از حدود ۲۶۵۱ هزار تن در سال ۹۲ به ۳۴۰۸,۶ هزار تن در سال ۹۴ افزایش یافت، همچنین عملکرد این شاخص در سال ۹۵ با رشد ۲۲ درصدی به ۴۱۵۶ هزار تن رسید.
میزان اتان مصرفی مجتمع‌های پتروشیمی در نیمه نخست سال ۹۶ معادل ۲۲۳۵,۲ هزار تن بود که در پایان سال ۹۶ به ۴۷۰۰ هزار تن رسید، بنابراین مقدار اتان مصرفی در طول پنج سال گذشته، حدود ۷۷ درصد رشد نشان داده است.
در سال ۹۶ پنج طرح پتروشیمی (مشتمل بر پتروشیمی مروارید، فاز دوم پتروشیمی کاویان، پتروشیمی تخت‌جمشید عسلویه، فاز سوم آمونیاک و اوره پردیس و پتروشیمی انتخاب) با ارزش سرمایه‌گذاری حدود یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار و ارزش تولیدات سالانه دو میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار (به قیمت‌های پایه سال ۹۰) آغاز به کار کردند.
نکته قابل توجه این‌که با راه‌اندازی فازهای جدید میدان گازی پارس جنوبی، مشکلات مجتمع‌های پتروشیمی در زمینه تامین خوراک مورد نیاز تا حد زیادی برطرف و در اقدام دیگر، تامین مالی طرح‌های پتروشیمی از طریق صندوق توسعه ملی و فاینانس چین و معرفی طرح‌ها به بانک‌های داخلی پیگیری شده است.
برنامه‌ریزی و پیگیری احداث شهرک‌های تخصصی در مناطق جدید و نزدیک آب‌های آزاد و قابلیت حضور در بازارهای صادرات در جاسک، چابهار، ایرانشهر و منطقه ویژه انرژی پارسیان نیز در دستور کار وزارت نفت قرار داشته است.