گفت‌وگو با محمد سانوسی بارکیندو، دبیرکل اوپک را از تهران برنامه‌ریزی کرده بودیم. به خواست وی، پرسش‌ها ارسال و ساعت ۱۶ تا ۱۷ هفتم دسامبر (۱۶ آذرماه) نیز برای زمان گفت‌وگو در وین تعیین شد. بدون نتیجه ماندن یکصدوهفتادوپنجمین نشست اوپک در ۶ دسامبر و کشیده شدن آن به روز دوم و همچنین محدودیت زمانی سبب شد این گفت‌وگو در دفتر آقای دبیرکل در وین انجام نشود و پاسخ پرسش‌ها را مکتوب دریافت کنیم.
گفت‌وگوی مکتوب سبب شد به بسیاری از پرسش‌های ما پاسخ روشن داده نشود، از جمله پرسشی درباره کاهش ۲۰ دلاری قیمت نفت که به نظر برخی کارشناسان در پی خطا در برآوردهای اوپک درباره عرضه و تقاضا رخ داد. وی در پاسخ به این پرسش متذکر شد که اوپک مدیران و تحلیلگرانی از همه کشورهای عضو، از جمله ایران دارد، اما به این مسئله اشاره‌ای نکرد که آیا گزارش‌های کارشناسی ایران درباره مازاد عرضه نفت در ماه ژوئن در تصمیم‌گیری‌ها و ارائه گزارش‌ها لحاظ شده است یا خیر.
دبیرکل سازمان کشورهای صادر کننده نفت به پرسش شانا نیز درباره اقدام‌های دبیرخانه اوپک پس از ۶ نامه وزیر نفت ایران مبنی بر «تفسیر غلط از تصمیم‌های نشست اوپک و اینکه کمیته مشترک وزارتی نظارت بر توافق اوپک و غیراوپک (JMMC) حق دادن اجازه تولید به کشوری فراتر از ۱۰۰ درصد تعهد را ندارد» پاسخ روشنی نداد.
آنچه در ادامه می‌آید گفت‌وگوی اختصاصی شبکه اطلاع‌رسانی نفت و انرژی (شانا) با دبیرکل اوپک است که بدون هیچ گونه دخل و تصرف منتشر میشود.
اوپک در طول عمر ۵۸ ساله خود، فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته است، اکنون نیز در یکی از فرودهای تاریخی به سر می‌برد، برای بازگشت به روزهای باشکوه خود، این سازمان چه اقدام‌هایی باید انجام دهد؟
ایران یکی از پنج کشور مؤسس اوپک در کنفرانس تاریخی سپتامبر ۱۹۶۰ بود که منجر به تاسیس اوپک شد. پنج عضو موسس اوپک به نمایندگی از سوی دولت‌های تولیدکننده نفت متبوع خود با هدف همکاری گرد هم آمدند و متعهد به حفظ منافع ملی مشروع کشورهای‌شان و همچنین تضمین نظم و ثبات در بازارهای بین‌المللی نفت شدند.
هنگامی که اوپک در سال ۱۹۶۰ میلادی تاسیس شد، برخی پیش‌بینی می‌کردند که این سازمان مدت طولانی دوام نخواهد آورد. با این همه، اوپک به‌تدریج تأثیرگذاری خود را آغاز کرد. در این پرتو، ایجاد اوپک اقدام پیشتازانه‌ای بود که نشان داد حتی کشورهای در حال توسعه هم حقوقی دارند.
آن گروه اولیه کوچک کشورهای در حال توسعه، اکنون به گروهی بسیار بزرگ‌تر بدل شده است که همگان به احترام از آن یاد می‌کنند و بخش مهمی از جامعه بین‌المللی انرژی است و ضمن فائق آمدن بر بسیاری از چالش‌ها در مسیر شکوفایی ادامه طریق می‌دهد.
همگان اذعان دارند آنچه اوپک و شریکان غیر اوپکی آن در دسامبر ۲۰۱۶ تدوین کردند و اکنون به عنوان «بیانیه همکاری» شناخته میشود، برای همه ما سودمند بوده است. با توجه به این نکته، بسیار مهم است که چنانچه اعضای اوپک و دست‌درکاران صنعت نفت به منظور کمک به بازگرداندن تعادل و ثبات به بازار گرد هم نیامده بودند چه اتفاق ناگواری رخ می‌داد. همه اعضای اوپک با مشارکت در «بیانیه همکاری» موافقت داشتند. این «بیانیه» سبب دگرگون شدن صنعت نفت جهان شد. افزون بر آن، تصمیم‌های اجماعی گرفته شده در نشست ۱۷۵ اوپک و پنجمین نشست مشترک وزارتی اوپک و غیراوپک، حاکی از تعهد همه کشورهای عضو به سازمان است.
دو سال گذشته با موفقیت‌هایی برای سازمان همراه بوده و ایران نقش مهمی در این موفقیت ایفا کرد. تغییری که طی دو سال گذشته شاهد آن بوده‌ایم، همانند (تفاوت) شب و روز است. من همچنین معتقدم که بهترین روزهای ما همچنان در پیش هستند. ما به حرکت در مسیر تکامل، توجه به دیدگاه‌های همه کشورهای عضو و تلاش برای حفظ توازن و ثبات در بازار برای حفظ منافع توأم تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان ادامه می‌دهیم.
کاهش حدود ۲۰ دلاری قیمت نفت در ۶ ماه گذشته، این ابهام را ایجاد کرده است که دبیرخانه این سازمان در برآورد عرضه و تقاضای نفت (بنیان‌های بازار) دچار خطا شده، آیا این‌گونه است؟
مدیران و تحلیلگرانی از همه کشورهای عضو، از جمله ایران، در دبیرخانه اوپک شاغل هستند. آنها با هم کار می‌کنند، با هم بحث می‌کنند و با هم تصمیم می‌گیرند. دبیرخانه اوپک، چشم‌اندازهای بازار نفت را به این روش تهیه و تدوین می‌کند. به نظر من می‌توان اذعان کرد که پیش‌بینی یک علم دقیق نیست. پیش‌بینی‌های ما بر اساس بهترین اطلاعات قابل دسترسی در زمان تدوین چشم‌اندازها صورت می‌گیرند. نظارت بر بنیان‌های بازار به‌طور روزانه انجام میشود و پیش‌بینی‌های بی‌طرفانه، واقع‌گرایانه و مستدل را در اختیار همه کشورهای عضو قرار می‌دهیم.
در ۶ ماه گذشته به شکل بارزی شاهد تغییرات در عوامل روانی بازار بوده‌ایم. در ماه اکتبر، صحبت از نبود عرضه کافی در بازار بود، در حالی که فقط یک ماه بعد در ماه نوامبر، ما بر عرضه بیش از حد در بازار تمرکز داشتیم.
شایان ذکر است که افزایش مورد انتظار عرضه غیراوپک در سال ۲۰۱۹ میلادی، نه تنها اوپک بلکه همه نهادهای پیش‌بینی‌کننده را غافلگیر کرده است. این مسئله، حاکی از این واقعیت است که در تاریخ طولانی نفت، عوامل جدید و تحولات غیرمنتظره‌ای رخ می‌دهند.
از نگاه شما، دلیل اصلی سقوط قیمت‌های جهانی نفت خام از ماه ژوئن چه بوده است؟
روشن است که حجمی چشمگیر از نوسان در جو روانی بازار پس از ماه ژوئن، ناشی از عوامل غیر‌بنیادین بوده که خارج از کنترل صنعت نفت است. این عوامل می‌توانند پیامدهای پیچیدهای داشته باشند و منشأ اصلی نااطمینانی هستند. با این حال، در بحث عوامل بنیادین بازار نیز یادآور میشود که با چالش‌های بیشتری روبهرو هستیم. اجماع گسترده درباره دورنمای سال ۲۰۱۹ میلادی ضمن در نظر گرفتن نااطمینانی‌های حاکم بر بازار، نشان‌دهنده رشد عرضه فراتر از نیازهای جهانی است.
افزون بر آن، چشم‌انداز رشد اقتصاد جهانی برای سال ۲۰۱۹، کمی پایین‌تر از سال ۲۰۱۸ میلادی است که در کنار پیامدها درباره سیاست‌های اقتصاد کلان و نااطمینانی‌های همراه آن، می‌تواند به شکل بالقوه پیامدهای نامطلوبی برای تقاضای جهانی نفت در سال آینده میلادی داشته باشد.
این مسائل سبب شد اوپک در نشست هفتم دسامبر (۱۶ آذرماه) تصمیمی مبنی بر کاهش مجموع کل تولید خود نسبت به ماه اکتبر بگیرد و تولید خود را به مدت ۶ ماه ۸۰۰ هزار بشکه در روز کاهش دهد. این تصمیم مقارن با همراهی کشورهای غیر عضو اوپک امضاکننده «بیانیه همکاری» به منظور کاهش ۴۰۰ هزار بشکه در روز به مدت ۶ ماه بود.
بسیاری از کارشناسان معتقدند روسیه برنده اصلی توافق کاهش تولید نفت در سال ۲۰۱۶ است، به این دلیل که سهمش در بازار نفت در حال افزایش است، نظر شما در این باره چیست؟
من به‌راستی باور دارم که همه ما برندگان تصمیم گرفته شده در پایان سال ۲۰۱۶ میلادی و اجرای مفاد «بیانیه همکاری» تاریخی بوده‌ایم. هرگز نباید میزان شدت و آسیب‌رسانی بالقوه افت قیمت در سال‌های ۲۰۱۵ و ۲۰۱۶ میلادی را که همه کشورهای عضو اوپک را تحت تاثیر قرار داد و شدت آن در بسیاری از آنها بیشتر بود دست‌کم بگیریم. در دسامبر ۲۰۱۶، همه ما توافق کردیم که برای مهار این شرایط نامساعد باید کاری صورت گیرد. در سطح جهانی، انجام حدود یک تریلیون دلار سرمایه‌گذاری در صنعت (نفت) تعلیق یا متوقف شده بود و صدها هزار نفر شغل خود را از دست دادند و شرکت‌های زیادی اعلام ورشکستگی کردند. این شرایط یکی از فجیعترین روندهای نزولی قیمت در تاریخ طولانی نفت بود. همه ما خواهان ثبات پایدار در بازار نفت هستیم. این همواره تعهد بلندمدت اوپک بوده و «بیانیه همکاری» هم بر این موضوع متمرکز بوده است. این موضوع به‌طور مشخص در نشست ۱۷۵ اوپک و پنجمین نشست مشترک وزارتی اوپک و غیراوپک، مشهود بود. بنابراین، حفظ انسجام اوپک و ادامه همکاری اوپک با کشورهای غیراوپکی حاضر در «بیانیه همکاری» اهمیت ویژه‌ای دارد.
همکاری کشورهای اوپک با تولیدکنندگان غیراوپک از سال ۲۰۱۶ تاکنون چه دستاوردی برای اعضای اوپک داشته است؟
در ارتباط با اوپک، شکی نیست که تغییر چشمگیری در دیدگاه‌های غالب در سطح صنعت نفت و در افکار عمومی راجع به اوپک ایجاد شده است. اوپک به پشتوانه اعتبار خود نشان داده است که نهادی متعهد در همکاری با دیگر تولیدکنندگان نفت جهان است و نه تنها به تعهدات خود احترام می‌گذارد، بلکه احترام متقابل میان همه کشورها را نیز توسعه می‌دهد. گرد هم آوردن این تعداد از کشورهای تولیدکننده دارای حق حاکمیت، در تاریخ صنعت نفت بی‌‌سابقه است. افزون بر آن، «بیانیه همکاری» به دلیل مورد حمایت قرار گرفتن از سوی دیگر تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار شده است.
«بیانیه همکاری» همچنین تاثیر مثبتی بر اقتصاد جهانی داشته و به کمک مشوق ارائه‌شده در قالب بیانیه، سطح تجارت جهانی را افزایش داده است. بیانیه همکاری با باز گرداندن ثبات به بازار نسبت به دو سال گذشته موجب فراهم آمدن خوش‌بینی و اعتماد بیشتر در صنعت نفت شده است. در نتیجه این جهش سبب بهبود و تسهیل روند بازسازی اقتصاد جهانی در سال‌های ۲۰۱۷ و ۲۰۱۸ میلادی شده است.
مطمئنا در سال ۲۰۱۹ با چالش‌هایی روبهرو هستیم، اما باور داریم با توجه به تصمیم‌های گرفته شده از سوی اوپک و شریکان غیراوپکی در اوایل دسامبر ۲۰۱۸ میلادی می‌توان انتظار داشت توازن و ثبات در بازار حفظ شود و با رویکردی سازنده، مستمر و کاملا متعهدانه در راستای کمک به دستیابی به ثبات پایدار بازار نفت، شاهد دستاوردهای بیشتری باشیم.
چه ساختار یا شیوه‌ای را برای ادامه همکاری اوپک و غیر اوپک مدنظر دارید؟
چگونگی و پیشبرد اهداف «بیانیه همکاری» مسئله‌ای است که باید کماکان مورد توجه و بحث قرار گیرد. در این زمینه، همه کشورهای شرکت‌کننده در «بیانیه همکاری» حق اظهار نظر دارند؛ همه کشورها قادر خواهند بود درباره چگونگی حرکت رو به جلوی ما اظهارنظر کنند.
در بیانیه مطبوعاتی نشست ۱۷۵ کنفرانس اوپک این مقوله مورد توجه قرار گرفت و همه کشورهای عضو اوپک نسبت به تقویت بیشتر سطح همکاری خود با کشورهای غیراوپک شرکت‌کننده در بیانیه همکاری در چارچوب مفاد پیش‌نویس منشور همکاری بین کشورهای تولیدکننده متعهد شدند. این پیش‌نویس منشور اساسا مورد حمایت کشورهای حاضر در جلسه اوپک و غیراوپک قرار گرفت، اما باید از سوی کشورهای شرکت‌کننده در بیانیه همکاری نهایی و تصویب شود.
با اینکه بارها بر غیرسیاسی بودن تصمیم‌های اوپک تاکید شده است، اما رفتار برخی اعضای این سازمان در قبال تحریم ایران خلاف این موضوع را نشان می‌دهد، شما برای غیرسیاسی اداره کردن اوپک چه کارهایی از آغاز زمان مسئولیت خود انجام داده‌اید و آیا در این زمینه موفق بوده‌اید؟
زمانی که در اوت ۲۰۱۶ به دبیرکلی اوپک رسیدم، سعی داشتم ضمن حفظ بی‌طرفی به عنوان، داور و پلی میان همه کشورهای عضو ایفای نقش کنم. تلاش کرده‌ام ضمن سفر به همه کشورهای عضو از جمله ایران به نظرات همه کشورهای عضو اوپک گوش فرا دهم. همچنین باید مجددا تأکید کنم که همه کشورهای عضو از حق اظهارنظر مساوی در سازمان برخوردار هستند. همه کشورها یک رأی دارند. این روشی است که بنیانگذاران به‌درستی در سال ۱۹۶۰ میلادی تدوین کردند و تا امروز نیز ادامه دارد. البته، گاهی ما اختلاف‌هایی در دیدگاه داریم. این اختلاف سلیقه در همه سازمان‌های بین‌المللی طبیعی است. اما همواره به دنبال اجماع هستیم؛ راهی رو به جلو. این مهم به روشنی در نشست ۱۷۵ اوپک در اوایل دسامبر هنگامی که از طریق اجماع تصمیمی اتخاذ شد، مشهود بود.
با توجه به شرایط جاری، تردیدهایی جدی درباره ادامه حیات و اثرگذاری اوپک ایجاد شده و حتی صحبت از ایجاد یک ساختار جدید جایگزین اوپک نیز به میان آمده است، به‌طور مشخص چه تهدیدهایی برای آینده این سازمان متصور هستید؟
اعتقاد راسخ دارم که بهترین روزهای اوپک همچنان پیش رو است. زمانی که با هم همکاری کنیم و دیدگاه‌های همگرایانه داریم، قوی و در بهترین شرایط خود هستیم. با وجود این ممکن است ما همیشه با نظرات یکدیگر موافق نباشیم، اما تاریخ نشان داده هنگامی که برای رسیدن به توازن و ثبات در بازار نفت تلاش می‌کنیم، منافع مشترک همه حفظ میشود.
در اینجا می‌خواهم همچنین تأکید کنم هرگز نمی‌تواند اوپک دیگری وجود داشته باشد؛ این سازمان بی‌همتاست. من همچنین قویاً معتقدم که ایران در صف اول آینده اوپک باقی می‌ماند، همانطور که در تاریخ طولانی آن در کانون اصلی بوده است. داشتن نگاهی فراتر از نگاه کوتاه مدت به بازار برای سازمان ما حیاتی است. این به سود همه ماست. ما باید با همکاری اطمینان یابیم که نفت در آینده قابل پیش‌بینی کماکان سوخت مطلوب باقی می‌ماند. برخی بر این باورند به‌ویژه با توجه به مسئله تغییر آب و هوا، نفت و گاز باید به تاریخ بپیوندد. با این همه، این در هیچ یک از چشم‌اندازهای معتبر انرژی گنجانده نشده است. در چشم‌انداز انرژی جهان ۲۰۱۸ اوپک، نفت و گاز کماکان ۵۰ درصد از ترکیب انرژی جهان در سال ۲۰۴۰ را تشکیل می‌دهند. این مقوله نشانگر آن است که ما باید به‌طور مستمر تأکید کنیم که همه انرژی‌ها در آینده مورد نیاز هستند. مسئله اصلی، شتاب برای (استفاده صرف از) انرژی‌های تجدیدپذیر نیست؛ مسئله اصلی شتاب برای انتشار کمتر گازهای گلخانه‌ای است. باید اذعان کرد که نفت و گاز به خودی خود چالش زیست محیطی محسوب نمی‌شود، بلکه انتشار حاصل از سوزاندن آنها دغدغه اصلی است. در کنار هم، ما باید به جست‌وجو برای یافتن راه‌ها و ابزارهایی برای کم کردن پیامدهای زیست محیطی نفت تلاش کنیم. به اعتقاد من، راه‌حل کاهش انتشار، استفاده از فناوری‌های زیست محیطی است که می‌تواند سبب کاهش و سرانجام از بین رفتن انتشار گازهای گلخانه‌ای شود.
ایران، پس از نشست ۱۷۴ اوپک چند نامه به شما نوشت مبنی بر تفسیر غلط از تصمیم‌های نشست اوپک و اینکه JMMC حق دادن اجازه تولید به کسی فراتر از ۱۰۰ درصد تعهد را ندارد که در دبیرخانه اوپک هم تایید شده است. شما به عنوان دبیرکل، چه اقدام‌هایی در این زمینه انجام دادید؟
سال‌هاست که من افتخار آشنایی و همکاری با آقایان بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران و حسین کاظم‌پور اردبیلی، نماینده ایران در هیئت عامل اوپک را دارم. من برای رویکرد حرفه‌ای آنها، برای حفاظت از منافع کشورشان و همچنان برای حمایت مستمر آنها از اوپک، احترامی عمیق قائل هستم. همانگونه که قبلا گفتم تلاش می‌کنم با همه کشورهای عضو ارتباط برقرار کنم و پلی باشم که کشورهای عضو بتوانند از طریق آن مراوده کنند. همچنین باید تأکید کنم که کنفرانس اوپک همچنان بالاترین رکن تصمیم‌گیری در اوپک است که در اساسنامه اوپک نیز ثبت شده است. به همین دلیل است که نشست اوپک در هفتم دسامبر با اجماع تصمیم گرفت که نسبت به میزان تولید در ماه اکتبر مجموع تولید اوپک را ۸۰۰ هزار بشکه در روز از ژانویه ۲۰۱۸ و برای یک دوره ۶ ماهه کاهش دهد.