صنعت پالایش در ایران به تبعیت از صنعت نفت فراز و نشیب‌های بسیاری را در طول سالهای گذشته تجربه کرده است. به مناسبت چهلمین سالروز پیروزی انقلاب اسلامی نگاهی داشته‌ایم به تحولات پالایش نفت و توزیع فرآورده در ایران.
افزایش ۱,۶ برابری ظرفیت پالایشی ایران
ظرفیت پالایش نفت ایران در سال ۱۳۵۷ (همزمان با پیروزی انقلاب اسلامی ایران) روزانه یک میلیون و ۱۷۵ هزار بشکه بوده که این رقم با افزایش ۱,۶ برابری در ۹ ماه ابتدایی سال ۹۷ به یک میلیون و ۹۴۷ هزار بشکه در روز رسیده است، این در حالی است که ظرفیت پالایشی ایران در طول سالهای جنگ تحمیلی ۱۳۶۸ به کمترین حد خود (روزانه ۷۵۱ هزار بشکه) رسیده بود و پس از آن با افزایش سرمایه‌گذاری در طرح‌های پالایشگاهی (ساخت پالایشگاه‌های جدید و بهینه‌سازی پالایشگاه‌های موجود) این ظرفیت به مرور افزایش یافت.
نمودار ظرفیت پالایشی
افزایش ۲,۲ برابری خوراک پالایش شده
در فاصله سالهای ۵۷ تا ۵۹ (سالهای ابتدایی پیروزی انقلاب اسلامی) روزانه ۸۵۵ هزار بشکه نفت خام در پالایشگاه‌های کشور پالایش می‌شد که این رقم با افزایش ۲,۲ برابری در فاصله سالهای ۹۶ و ۹۷ (۹ ماه ابتدای سال) به یک میلیون و ۹۰۳ هزار بشکه در روز رسیده است. کمترین مقدار نفت خام پالایش شده در کشور نیز به سالهای ۶۰ تا ۶۳ همزمان با اوج جنگ تحمیلی با ۶۰۴ هزار بشکه در روز باز می‌گردد.
نمودار خوراک پالایش شده
افزایش ۶ برابری تولید بنزین کشور در چهار دهه
در فاصله سالهای ۵۷ تا ۵۹ به‌طور میانگین روزانه ۱۴ میلیون لیتر بنزین در کشور تولید شده که این مقدار در فاصله سالهای ۹۶ تا ۹۷ (۹ ماه ابتدای سال) با افزایش ۵,۹ برابری به میانگین روزانه ۸۳ میلیون لیتر افزایش یافته است، این در حالی است که مصرف روزانه بنزین در کشور نیز رقمی در همین حدود را تعقیب کرده، به نحوی که در فاصله سالهای ۹۶ تا ۹۷ به‌طور میانگین روزانه حدود ۸۸ میلیون لیتر بنزین در کشور مصرف شده است.
نمودار تولید، مصرف و واردات بنزین
از واردات روزانه ۱۶,۸ میلیون لیتر بنزین تا جشن خودکفایی بنزین
واردات فرآورده در کشور اما در فاصله سالهای ۵۷ تا ۵۹ صفر بوده و به‌تدریج با افزایش تعداد خودروها و رشد زندگی شهرنشینی به ۳,۷ میلیون لیتر در روز در فاصله سالهای ۶۴ تا ۶۷ رسیده و در فاصله سالهای ۸۴ تا ۸۷ به بالاترین حد خود (۱۶.۸ میلیون لیتر در روز) رسیده است و پس از آن با روندی کاملا کاهشی به ۷.۶ میلیون لیتر در روز در فاصله سالهای ۹۲ تا ۹۵ (دولت یازدهم) رسیده است. رقم واردات بنزین در فاصله سالهای ۹۶ تا ۹۷ (۹ ماهه ابتدای سال) ۵.۹ میلیون لیتر ثبت شده است که این رقم به گفته وزیر نفت و مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش فرآورده‌های نفتی از محل راه‌اندازی فازهای سه‌گانه پالایشگاه میعانات گازی ستاره خلیج‌فارس و دستیابی به خودکفایی در تامین بنزین مورد نیاز کشور، ابتدای مهرماه ۹۷ به صفر رسیده و دیگر بنزینی وارد کشور نشده است.
افزایش چهار برابری تولید گازوئیل کشور
در فاصله سالهای ۵۷ تا ۵۹ (دولت موقت) روزانه حدود ۲۴ میلیون لیتر گازوئیل در کشور تولید می‌شد که این رقم با افزایش ۴ برابری به روزانه ۹۸ میلیون لیتر در طول سالهای ۹۶ تا ۹۷ (۹ ماهه ابتدای سال) رسیده است. مصرف گازوئیل در کشور نیز رقمی حدود همین اعداد را در طول ۴۰ سال گذشته تعقیب کرده و به رقم ۸۵ میلیون لیتر در روز تا ۹ ماه ابتدای سال ۹۷ رسیده است.
نمودار تولید، مصرف، صادرات و واردات نفت گاز
از فراز و فرودهای واردات گازوئیل تا رسیدن آن به صفر
ایران همچنین موفق شده است در فاصله سالهای ۷۲ تا ۷۵ صادرات فرآورده نفت‌گاز را آغاز کند و در فاصله سالهای ۹۲ تا ۹۵ به بالاترین حد خود (۴,۳ میلیون لیتر در روز) برساند، به نحوی که در فاصله سالهای ۹۶ تا ۹۷ (۹ ماه ابتدایی) روزانه ۴.۱ میلیون لیتر نفت گاز از کشور صادر شده است. واردات این فرآورده نیز با فراز و فرودهای بسیار از ۹۰۰ هزار لیتر در روز (سال ۵۷ تا ۵۹) به ۱۴.۲ میلیون لیتر در روز (بالاترین میزان) در فاصله سالهای ۶۴ تا ۶۷ رسیده و سپس با روندی کاملا کاهشی در فاصله سالهای ۶۷ تا ۸۰ به کمترین حد خود (صفر) در فاصله سالهای ۸۰ تا ۸۳ رسیده است. این رقم یک بار دیگر در فاصله سالهای ۸۴ تا ۸۷ افزایش یافت و به رقم ۵.۸ میلیون لیتر در روز رسید و سپس با روند کاهشی دوباره در فاصله سالهای ۹۶ تا ۹۷ (۹ ماه ابتدای سال) به صفر رسیده است.
رشد ۴۰ برابری صادرات فرآورده‌های اصلی در طول ۴۰ سال
صادرات فرآورده‌های اصلی کشور در فاصله سالهای ۵۷ تا ۶۸ صفر بوده است، اما این رقم با رشد صعودی با شیب بالا به روزانه ۴۶ میلیون لیتر در روز (در فاصله سالهای ۷۶ تا ۷۹) افزایش یافته است، رقم صادرات فرآورده‌های اصلی در کشور در فاصله سالهای ۹۶ تا ۹۷ (۹ ماه ابتدایی سال) با رشد ۴۰ برابری به نسبت سال ۵۷ به روزانه ۴۰ میلیون لیتر رسیده است.
نمودار صادرات فرآورده‌های اصلی
کاهش ۴,۶ برابری واردات فرآورده کشور
در فاصله سالهای ۶۴ تا ۶۷ (همزمان با اوج گیری جنگ تحمیلی عراق) به‌طور میانگین روزانه ۲۷,۲ میلیون لیتر فرآورده اصلی وارد کشور شده است که این مقدار با کاهش و افزایش‌های بعدی سرانجام به روزانه ۵.۹ میلیون لیتر در فاصله سالهای ۹۶ تا ۹۷ (۹ماه ابتدایی) کاهش یافته است که کاهش ۴.۶ برابری را نشان می‌دهد.
نمودار واردات فرآورده‌های اصلی
جایگزینی ۲۰ میلیون مترمکعب سی‌ان‌جی با ۲۰ میلیون لیتر بنزین
مصرف سی‌ان‌جی در کشور از روزانه ۲,۳ میلیون مترمکعب در روز (فاصله سالهای ۸۴ تا ۸۷) به روزانه ۲۰.۴ میلیون مترمکعب در روز (فاصله سالهای ۹۶ تا ۹ ماهه ابتدایی سال ۹۷) افزایش یافته، به نحوی که با پایه‌گذاری و توسعه این صنعت در کشور، از معادل مصرف تقریبی روزانه ۲۰ میلیون لیتر بنزین در کشور جلوگیری شده است.
نمودار مصرف سی‌ان‌جی
تولید ۲۵ میلیون لیتر بنزین و نفت گاز یورو در سال ۹۷
در فاصله سالهای ۹۲ تا ۶ ماه نخست سال ۹۷ تولید روزانه بنزین یورو در کشور با رشد ۷,۵ برابری از ۳.۳ میلیون لیتر به ۲۵ میلیون لیتر در روز رسیده است؛ همچنین در این مدت میزان تولید نفت‌گاز یورو در کشور از ۵ میلیون لیتر در روز در سال ۹۲ به ۲۵.۱ میلیون لیتر در روز در ۶ ماه ابتدایی سال ۹۷ رسیده است که نشان از رشد ۵ برابری تولید این فرآورده با ارزش در پالایشگاه‌های کشور دارد.
نمودار تولید فرآورده‌های یورو